topmenu
მთავარი
ეპარქიები
ეკლესია-მონასტრები
ციხე-ქალაქები
უძველესი საქართველო
ექსპონატები
მითები და ლეგენდები
საქართველოს მეფეები
მემატიანე
ტრადიციები და სიმბოლიკა
ქართველები
ენა და დამწერლობა
პროზა და პოეზია
სიმღერები, საგალობლები
სიახლეები, აღმოჩენები
საინტერესო სტატიები
ბმულები, ბიბლიოგრაფია
ქართული იარაღი
რუკები და მარშრუტები
ბუნება
ფორუმი
ჩვენს შესახებ
rukebi
ეკლესია - მონასტრები
ეკლესია - მონასტრები
ეკლესია - მონასტრები
ეკლესია - მონასტრები

 

ქართველური ტომები - დაიანელები, დიაუხელები, ტაოხები

<უკან დაბრუნება...<<<ქართველები//ქართველური ტომები>>>


დაიანელები, დიაუხელები, ტაოხები - ტ.ფუტკარაძე - "ქართველები" // გამ. "ქუთაისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი", 2005 წ. გვ.91-93  (http://www.putkaradze.ge/qartvelebi/qartvelebi/links/1.2..htm)

დაიანელები, დიაუხელები, ტაოხები - ძვ.წ. XII-VIII საუკუნეების ასურულ და ურარტულ ლურსმულ ტექსტებში დამოწმებულია დაიაენის ქვეყანა; მკვლევრები ამ სახელწოდებას უკავშირებენ ურარტული ლურსმული ტექსტების დიაუხს, ბერძნული წყაროების ტაოხოის, ძველი სომხური წყაროების ტაიქს და ისტორიული საქართველოს ერთ კუთხეს - ტაოს (ლიტერატურის მიმოხილვისათვის იხ. გრ.გიორგაძე, 2002); ვარაუდობენ, რომ ეს იყო ძლიერი ქართველური ტომი (შდრ.: გ.მელიქიშვილი, ი.დიაკონოვი და სხვ. დიაოხის მოსახლეობას ხურიტულენოვნად მიიჩნევენ), რომლის მეფე სენზე გამარჯვებითაც საგანგებოდ ტრაბახობდა ასურეთის მეფე ტიგლათფილესერ I (1115-1077). დაიანელები/ტაოხები/ტაოელები ცხოვრობდნენ თორთუმის, ევფრატისა და მტკვრის სათავეებში; სარწმუნო ჩანს, დიაოხის დედაქალაქი შაშილუ (შაშილო/სასირო) მდებარეობდა ცნობილი თორთუმის ციხის მიმდებარე ტერიტორიაზე - ამჟამინდელი ესენდურაკის ადგილას (გ.ქავთარაძე, 2005, გვ.13-18). ბერძნულ-ბიზანტიურ წყაროებში ტაოხები პირველად გვხვდებიან ქსენოფონტესთან (ძვ.წ. V-IV ს.ს.): ტაოხები, რომლებიც ცხოვრობენ მერმინდელ ოლთისის ოლქში, სპარსეთის მეფეს არ ემორჩილებიან და ხალიბებთან ერთად სპარსელი სატრაპის - ტირიბაძის - მოქირავნეები არიან (თ.ყაუხჩიშვილი, 1976, გვ.52). მოგვიანებითაც, მაგ., სტეფანე ბიზანტიელიც (IV-VII ს.ს.) ტაოხებს შიდა პონტოში მოსახლე ტომად თვლის; მისი ცნობით, "ზოგიერთები მათ ტაოელებსაც ეძახიან, როგორც ამბობს სოფაინეტე თავის "ანაბაზისში" (გეორგიკა, 1936, გვ.284). ძველი ბერძნების ცნობით, აია იგივე კოლხეთია; იხ., მაგ., ჰეროდოტე: არგონავტები "მიცურავდნენ ა~აში, კოლხიდაში, საწმისისათვის"; "მოვიდა ეს კიტისოროსი ა~ა-კოლხიდიდან და გაათავისუფლა იგი"... (ჰეროდოტე, 1975, გვ.472-473); ამავე აზრს იმეორებს აპოლონიოს როდოსელიც თავის "არგონავტიკაში". შესაბამისად, ლოგიკურია თ.მიქელაძის აზრი, რომ დაიაენი შეიძლება იყოს იგივე აია; შდრ., აია და ხაიასა (შემდგომი სუხმის ქვეყანა) გაიგივებული აქვს გ.ჰიუსინგს (საკითხის ისტორიისათვის იხ.გ.ქავთარაძე, 1985, გვ.161, 163; გ.ქავთარაძე, 2005). დენტალურ და ველარულ თანხმოვანთა მონაცვლეობის, აგრეთვე, მათი დაკარგვის თვალსაზრისით საყურადღებოა სხვა კავკასიურ-აღმოსავლეთანატოლიურ ტოპონიმთა ვარიანტებიც: ხალიბი/ალიბი, ხაბარენი/ობარენი, ხარიმატი/არიმატი, ქაღზევანი/აღზევანი, ტაპირი/აპირი, ტორეტი/ორეტი, თუნი/უნი (მაგალითები მოიძია გ.ქავთარაძემ; იხ. 1985, გვ.53-58); შდრ., აგრეთვე: აია, დაია-ენ-ი და ხეთური წყაროების ხაია-სა (-სა და ქართვ. -ის-: შინდ-ის-ი)... დ>ხ, ქ>0, ხ>0, ტ>0 პროცესები ძნელად დასაშვებია, შესაბამისად, გარდამავალ ფორმებად სავარაუდოა ს/ჰ ფონემების შემცველი ფუძეები, რამდენადაც, ბუნებრივია ს>ჰ> 0 პროცესი (წინაენისმიერი ყრუ თანხმოვნის ჰ-დ ქცევისათვის შდრ.: საერთოქართვ. წ > სვან. ჭ > ჰ); შდრ., მაგ., შესაძლო ტრანსფორმაციები: *დაია > *ტაია > (*წაია/*ჭაია, ან *საია >) *ჰაია, რომელსაც შეეძლო მოეცა, ერთი მხრივ, აია (< *ჰაია), მეორე მხრივ - *ხაია (< *ჰაია). აია შეიძლება გამოიყოს აიეტ- ფუძეშიც: -ეტ- სუფიქსი ბერძნულში წარმომავლობა-კუთვნილებითობის მაწარმოებელია, შესაბამისად, მეფე აიეტის სახელი მიღებულია აია-სგან: აია-ეტი > აიეტი; შდრ. ო.ლორთქიფანიძე, 1986, გვ.32: "არგონავტების უძველეს ვერსიებში, ქვეყანა, სადაც არგონავტებმა ილაშქრეს, იყო აია; უფრო გვიან ამ ქვეყანას კოლხიდად მოიხსენიებენ".

შენიშვნა: დიოდორე სიცილიელი (ძვ.წ. I ს.), რომელიც ქსენოფონტეს ტექსტს მიჰყვება, ტაოხების ნაცვლად ახსენებს ხაებს: კარდუხები, არმენიელები, ხაები (ე.ი. ტაოხები), ფასიანები, ხალდები, სკოტინები, მაკრონები, კოლხები, მოტვინოიკები, ტიბარენები (თ.ყაუხჩიშვილი, 1976, გვ.124); შდრ., ჰეკატა~ოს მილეტელი (ძვ.წ. 549-472) მოსხებსა და ბექე~რებს შორის ასახელებს ხო~ებს; რიზეს მახლობლად მცხოვრებ ხო~ებს ჩვეულებრივ ტაოხოს შერყვნილ ფორმად მიიჩნევენ, მაგრამ ს. ყაუხჩიშვილის აზრით, მათი საცხოვრისი იმდენადაა დაშორებული ტაოხების საცხოვრისს, რომ ხო~ებისა და ტაოხების იდენტიფიკაცია გაჭირდება (თ.ყაუხჩიშვილი, 1976, გვ.44).