<უკან დაბრუნება

მაღი (მაგი) იერდი - ისტორიული ძეგლი ჩრდილოეთ კავკასიაში - ინგუშეთში. მდებარეობს სოფ. სალგის მახლობლად, მისგან 1,2 კმ-ში სამხრეთ აღმოსავლეთით, ჯვარიახის ხეობის მიუვალ კლდეზე, რომელსაც ჰქვია ზაგალ დუკი. სამლოცველოსთან ახლოს, იმავე კლდეზე მდებარეობს ასევე კოშკური დასახლება - მაგოტე. სალოცავსა და კოშკებს შორის ასამდე სამარხია. იმავე ადგილას არის კიდევ ერთი სალოცავი, რომელიც დაკავშირებულია ნახევარღმერთის - ნართის ეპოსის გმირ სოსკა-სოლსისთან და ეწოდება სოსკა-სოლსი-იერდი (ლეგენდის თანახმად, ამ სალოცავიდან ღამე ისეთი შუქი გამოდიოდა, რომ მის შუქზე კერვაც კი იყოო შესაძლებელიო). სალოცავთან ერთად კოშკები ქმნიდნენ ერთიან კომპლექსს. ფიქრობენ, რომ კომპლექსი აგებულია XIII-XIV საუკუნეებში.

თავდაპირველად მაღი-იერდას სალოცავი იყო ქრისტიანული, რაზეც მეტყველებს მისი მდებარეობა აღმოსავლეთ-დასავლეთის ღერძზე და გოლგოთის ჯვრის გამოსახულება სამხრეთ ფასადზე. მოგვიანებით სალოცავი გახდა წარმართული, სადაც დღე-ღამტოლობისას წელიწადში ორჯერ ტარდებოდა რელიგიური რიტუალები და მსხვერპლშეწირვა. ვინაიდან ქრისტიანობის გავრცელება ინგუშეთში დაკავშირებულია საქართველოს გავლენასთან, ამიტომ მაღი იერდიც ითვლება ქრისტიანული საქართველოს გავლენის შედეგად შექმნილი ქრისტიანულ ძეგლად, თუმცა არქიტექტურულად ის წარმოადგენს ტიპიურ ინგუშური სალოცავებისთვის დამახასიათებელ შენობას. ამ ძეგლის შემორჩენილი კონსტრუქციების, არქიტექტურული პროფილების სიმკვეთრე, ხეობათა და მთის გზების გადაკვეთაზე მშვენივრად მოძებნილი განლაგებადა განზომილება უთუოდ მიუთითებს მათ განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე.

ლეგენდის თანახმად, მაღი იერდის სახელწოდება უკავშირდება ვინმე ბრძენ ადამიანს - მაღის (მაგოს), რომელიც მოვიდა ამ ადგილებში სხვა ქვეყნიდან (ერთი ვერსიით საქართველოდან, სხვა ვერსიებით ერაყიდან, სირიიდან, ინდოეთიდან თუ ალანიიდან) 600 წლის წინ და კავკასიელების ერთ ერთი წინაპარი გახდა. მაგოს მოეწონა ადგილი, სადაც დასახლდა კიდეც - და ამ ადგილს მაგო დუკი (მაგის კლდე) უწოდეს. გადმოცემით ამ ბრძენის ადამიანის შთამომავლები იყვნენ: სამი ინგუშური გვარი (სალგა, ოზდა და ტუმგა), ჩეჩნური გვარი - ჩინხა და ქართული გვარი - ჩოფიკაშვილებისა, რომლის ერთ ერთი წარმომადგენელია ალექსანდრე ყაზბეგი. ლეგენდის მიხედვით მაგო დაკრძალულია იმავე მთაზე, ერთ ერთ მზის სალოცავში.

ლეგენდა მაგოზე:

Некогда из дальней страны Маго пришел в горы Кавказа, и облюбовал гору, которую по его имени позднее назвали Маго-дук. Там он и воздвиг башенный комплекс Маготе, храм Маго-ерды. Маго среди людей слыл чародеем и мудрецом. У него были «звезда ветров», мудрая змея белого цвета и птичка, которая приносила благополучие. Маго имел своих прислужников. Постепенно вокруг него поселилось много людей. Они молились при храме Маго-ерды. Сам Маго учил людей мудрости, которую он почерпнул из книги, которая и после Маго еще долго хранилась в том храме. Как-то Маго пошел в гости к своему грузинскому другу. Выйдя утром из сакли, Маго увидел, что бороды выгоняемых на пастьбу козлов слегка колышатся по ветру. Маго понял, что дома произошло какое-то событие, ибо не могло быть ветра, так как он запер в сундук «звезду ветров». Ведь ветер мог дуть лишь тогда, когда эта звезда оказывалась на свободе. Маго тотчас же вскочил на коня и поскакал домой. Один из маленьких сыновей Маго любил играть с белой змеею. Случилось так, что играясь, он нечаянно ударил ножом по хвосту змею и отрубил его. Змея ужалила мальчика и скрылась в свою нору. Услышав крик своего ребенка, прибежала его мать и спешно начала рыться в сундуке в поисках какого-нибудь снадобья. Звезда тем временем выскользнула из сундука и взвилась в небо. Тут в горах начались большие ветры, в полях полегла пшеница, скошенное сено разметало ветрами. Маго пришел домой и был страшно поражен случившимся несчастием. Он переживал не столько за смерть сына, сколько за то, что с исчезновением «звезды ветров» на людей обрушились большие несчастия. Белая змея и «звезда ветров» были связаны волшебными силами. Зная это, Маго стал выманивать из норки белую змею. Он обещал сделать ей новый хвост из золота и серебра. При этом он просил ее содействовать в возвращении «звезды ветров». Маго настолько искусно просил, что змея начала поддаваться его просьбам. Она выползла из своей норки и стала приближаться к Маго. Но тут она увидела на полу обрубок своего хвоста. Тут она сказала: «Маго, я не забуду своего хвоста, даже если появится новый, золотой, ты же никогда не забудешь своего сына. Поэтому не будет между нами мира и согласия». Сказав это, змея юркнула в свою нору. Говорят, что когда змея несколько раз выползла из норы, «звезда ветров» так низко опустилась с неба, что ее можно было достать с крыши рукою. Тут у Маго случилась и третья неприятность. Благодатная птичка, что приносила его дому счастье и благополучие, сказала, что она не может остаться в доме, из которого уползла белая змея и улетела «звезда ветров», так как они все трое могут жить только вместе.

საქართველოს სახელს უკავშირდება ასევე ამ ტაძარში ნაპოვნი უძველესი ხელნაწერი - ფსალმუნის (ბ-რედაქციის) ორი ფურცელი, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს იმ ფაქტს, რომ შუა საუკუნეებში აქ წირვა ლოცვა აღევლინებოდა სწორედ ქართულ ენაზე. ფსალმუნის აღმოჩენასთან დაკავშირებით ასეთ ისტორიას მოგვითხრობს პროფ. გ.ღამბაშიძე: "ინგუშეთის ქ.ნაზრანში მცხოვრებ აბდულვაჰაპ ელჯარკიევს XX ს. დასაწყისში, საგვარეულო სამლოცველო მაღი - იერდაში უპოვნია მთელი წიგნი, რომელიც მამამისს გადაუცია რუსი ოფიცრისათვის, ეს ორი ფურცელი კი, ოჯახურ რელიკვიად შეუნახავთ. 1970 წელს აღნიშნული ხელნაწერის მიკვლევაში დაგვეხმარა ეთნოგრაფი ბ.გამყრელიძე, ინგუში მწერალი ბ.ჩახკიევი და მხარეთმცოდნე მ.ოზიევი..." ქართული ფსალმუნის ფურცლებს მიაკვლიეს ნაზრანში, 80 წლის აბდულვაჰაპ ელჯარკიევთან, ვისაც XX საუკუნის დასაწყისში მაგი-ერდის საგვარეულო სამლოცველოში აღმოუჩენია ეს განძი და, მაჰმადიან კაცს, უბით უტარებია 13 წლის განმავლობაში შუა აზიის ტრამალებში გადასახლების დროს, როგორც უდიდესი სიწმინდე... "..ა.ელჯარკიევის ანდერძით, აღნიშნული ხელნაწერი ფურცლები მისმა ოჯახმა გადმოგვცა 25.10.1979 წელს". როგორც ზემოთ მოყვანილი ლეგენდიდან ჩანს, ბრძენი მაგო ხალხს ასწავლიდა წიგნიდან, რომელიც ამ ტაძარში ინახებოდაო... ამიტომ გამორიცხული არაა, რომ ეს სწორედ ის ხელნაწერია, რომელიც მოგვიანებით აღმოაჩინა ერჯაკიევმა ამ სალოცავში. ამ შემთხვევაში მაგო ეროვნებით ქართველი ყოფილა.

მის შესახებ სტატიები, ბიბლიოგრაფია:

1. გ. ღამბაშიძე - ქართული ფსალმუნი მაღი - ერდას ეკლესიიდან //საერთაშორისო ქართველოლოგიური კონგრესი, მასალები, თბილისი, 2015

2. Семенов, Л.П Эволюция ингушских святилищ // Труды РАНИОН. Владикавказ, 1928. - Т.4. - с.454-462

3. И.П. Щеблыкин. Архитектура древних ингушских святилищ. Известия Ингушского НИИК. вып.П-Ш. Владикавказ, 1930.

4. მზექალა შანიძე, ფსალმუნის ორი უძველესი ქართული ხელნაწერის შესახებ, მრავალთავი, ფილოლოგიურ-ისტორიული ძიებანი, VI, თბ., 1978.

5. ფსალმუნის ძველი ქართული რედაქციები X-XIII საუკუნეთა ხელნაწერების მიხედვით. გამოსცა მზექალა შანიძემ, I, ტექსტი, თბ., 1960.

6. გივი ღამბაშიძე, ქართული კულტურის წრის ძეგლები ჩრდილოეთ კავკასიის ქვეყნებში. // ქართული ენა, ენციკლოპედია, თბ., 2008.

ვ.მილერის ჩანახატი, 1888 წ.

• ჩრდილოეთ კავკასიის ქართული ძეგლები