topmenu
მთავარი
ეპარქიები
ეკლესია-მონასტრები
ციხე-ქალაქები
უძველესი საქართველო
ექსპონატები
მითები და ლეგენდები
საქართველოს მეფეები
მემატიანე
ტრადიციები და სიმბოლიკა
ქართველები
ენა და დამწერლობა
პროზა და პოეზია
სიმღერები, საგალობლები
სიახლეები, აღმოჩენები
საინტერესო სტატიები
ბმულები, ბიბლიოგრაფია
ქართული იარაღი
რუკები და მარშრუტები
ბუნება
ფორუმი
ჩვენს შესახებ
რუკები

 

ზ.კიკნაძე - ქართული ხალხური ეპოსი - ნაწილი III
There are no translations available.

<უკან დაბრუნება (მაწილი II)...<<დაბრუნება პირველ გვერდზე...<<<მთავარი გვერდი...<<<ქართული მითოლოგია>>>


ელგუჯა ბერძენიშვილის ნახატი

<<გაგრძელება (ნაწილი IV)

“ეთერიანი”

“ეთერიანი” ცამეტი ვარიანტის საფუძველზე პირველად პ.უმიკაშვილმა გამოაქვეყნა 1975 წელს. გამომცემელი მას “ზღაპარს” უწოდებს (“აბესალომ და ეთერის ზღაპარი ისეთი რამ არის...”) და, მართლაც, ამ ამბავს ვარიანტთა უმეტესობაში ზღაპრის სამოსელი მოსავს თავისი ტრადიციული წინკარით - “იყო-და-არა-იყო-რა”. ზოგიერთ ჩანაწერში გაზღაპრების პროცესი ბოლომდეა მისული: ამბავი ზღაპრისეული კლასიკური დასასრულით - ქორწილით და “ჭირი-იქა-ლხინი-აქა”-თი მთავრდება, რადგან არ გამოჩნდება მურმანი თავისი დაუოკებელი ვნებით და, ცხადია, არც იმ ტრაგედიას რჩება ადგილი, რომელიც “ეთერიანის”, როგორც სამიჯნურო ეპოსის ინდივიდუალობას ქმნის. ამ სახის, თუმცა მცირერიცხოვან ვარიანტებში, ეპოსი მთლიანად ძლეულია ზღაპრის სტიქიისაგან. გაზღაპრების ტენდენცია გასაგებია, რამდენადაც ეს თხრობითი ჟანრი, როგორც მისი საკუთრება, სხვა ჟანრთაგან ყველაზე უკეთესად მიესადაგა ხალხის ცნობიერებას (როგორც დავინახეთ, “ამირანიანიც” ვერ ასცდა ამ ტენდენციას). მსგავსად “ამირანიანისა”, “ეთერიანიც” პროზისა და ლექსისგან შედგება. პროზაც და ლექსიც მთელი საქართველოს ფარგლებში (და მის გარეთაც) არის დადასტურებული. “ეთერიანის” პირველი გამომცემელი წინასიტყვაობაში წერდა: “ეს ეთერიანი, შედგენილი სახალხო ლექსებისა და პირად ნათქვამობისაგან, რომელნიც დარჩენილან დღევანდლამდე საქართველოს ყველა ნაწილებში. ზემოხსენებული ლექსები და პირად ნათქვამობანი (რიცხვით ცამეტნი) ეკუთვნის შემდეგ ადგილებს: ქართლს, კახეთს, იმერეთს, სამცხეს (ახალციხის მაზრას), ხევსურეთს, ხევს (თერგისას) და ქალაქ მოზდოკს” [3]. აქ “ნათქვამობა” პროზაულ მონათხრობს გულისხმობს, რომელიც საკმაოდ სხვაობს ვარიანტებში. არ არსებობს კანონიკური პროზაული ხალხური ტექსტი. ლექსი კი უცვლელია და მეტნაკლებად ინარჩუნებს თავის სახეს ჩანაწერიდან ჩანაწერში. ეს კი იმას უნდა ნიშნავდეს, რომ პოეტური ტექსტი “ეთერიანში” პირველადია, არქეტიპულია, პროზაული კი - მეორადი, შემავსებელი. ამიტომაც ზღაპრადქცეულ ვარიანტებში პოეტურ ჩანართებს ვერ ვხვდებით - ასეთია ვარიანტთა წრე I (იხ.ქვემოთ). თუმცა სხვა შეხედულებით, “ეთერიანის ეპოსის ბირთვი პროზაულია” [8, 115] და, უფრო მეტიც: ეპოსი ზღაპრის ნიადაგზეა ჩამოყალიბებული, ანუ მისი პირველწყარო არის ზღაპარი [8, 114. 113]. ძნელია ამ თვალსაზრისის მიღება, რამდენადაც ზღაპარში, როგორც ასეთში, ვერ აღმოვაჩენთ ისეთ “ბირთვს”, რომელიც მისი სიუჟეტის ტრაგიკულ განვითარებას გამოიწვევდა. ზღაპრის პრინციპული ოპტიმიზმი არ იძლევა ამის შესაძლებლობას. ზღაპარი ვერ გარდაიქმნებოდა იმ ზომამდე, რომ თავის თავს დაპირისპირებოდა. “ეთერიანის” არაზღაპრულ წარმოშობას ისიც მოწმობს, რომ მისი სხეულის მდგრადი ფენა _ ლექსითი ნაწილი ძირითადად დიალოგურია, რაც შეიძლება ნიშნავდეს იმას, რომ “ეთერიანის” არქეტიპული ტექსტი რომანტიული დრამა იყო. დიალოგურობა შეიძლება მის თავდაპირველ ანტიფონურ შესრულებასაც მოწმობდეს [8, 119]. ეს დიალოგებია: დიალოგი აბესალომსა და ეთერს შორის, რომელიც მთავრდება აბესალომის ფიცით ეთერისადმი; დიალოგი აბესალომსა და მურმანს შორის; დიალოგი მარეხსა და ეთერს შორის; უკანასკნელი დიალოგი აბესალომსა და ეთერს შორის. დიალოგებში ჩაბმულია ეპოსის ყველა პერსონაჟი, ვინც კი ინდივიდუალურ სახეს ატარებს. მთავარი პერსონაჟების დიალოგები იწყებს და ამთავრებს ნაწარმოებს. ლექსითი ვარიანტები ეპოსის მთელს შინაარსს მოიცავს დაწყებული სტრიქონებით “აბესალომ და ეთერი ღმერთმა შეგვყარა ერთფერი” და დამთავრებული სტრიქონებით “შენ, ჩემო მოყვრის დანაო, უბეს მიდევხარ განაო, ამოგიღებ და დავიცემ მარჯვენა ძუძუსთანაო” [4,¹ 44]. აშკარაა, რომ “ეთერიანი” არ არის იმ ხასიათის ნაწარმოები, რომლის სიუჟეტს ზღაპარში უნდა ეპოვა ხორცშესხმა. არსებობს ვარიანტთა სხვა წრე, სადაც ეთერის წარმოშობა არ უკავშირდება ზღაპრის სიუჟეტს და ამბავშიც არ მონაწილეობენ ზღაპრის ტრადიციული (კანონიკური) პერსონაჟები (ავი დედინაცვალი, კეთილი დედაბერი). ვარიანტების განსხვავებულ წრეთა არსებობა საკმაოდ აბუნდოვანებს “ეთერიანის” წარმომავლობას და, კერძოდ, ეთერის, როგორც პერსონაჟის, ვინაობის საკითხს. რომელია პირველადი – “ეთერი-გერი” თუ “ეთერი-ტყიური”? ხომ არ შეიძლება წარმოვიდგინოთ, რომ მისი არქეტიპი საერთოდ არ არსებულა და “ეთერიანის” დღემდე შემორჩენილი ვარიანტები ორი ერთმანეთისგან განსხვავებული წყაროდან მომდინარეობს? ასევე დაისმის კითხვა “ეთერიანის” დაწყების თაობაზე. ვარიანტთა უმეტესობაში ამბავი ეთერით იწყება (აქედან დაკანონებული სახელწოდება “ეთერიანი”). მაგრამ იპოვება ვარიანტები, არცთუ მცირერიცხოვანი, სადაც ამბავი აბესალომის სანადიროდ გასვლით იწყება. რომელია პირველადი? აქვე უნდა შეინიშნოს, რომ ხალხური თხრობა, ჩვეულებრივ, იწყება იმ პერსონაჟით, რომელიც მთავარია თხრობაში, ანუ რომლის ამბავიც არის მოსათხრობი. და, საერთოდ, რომელია “ეთერიანში” მთავარი გმირი? ან როგორ პოულობს აბესალომი ეთერს - ძებნით, როგორც გაზღაპრებულ ვარიანტებშია (წრე I-II), თუ - ტყეში შეხვედრით (წრე III)? გაჩნდა არცთუ უსაფუძვლო ეჭვი, რომ “ეთერიანი” წიგნური წარმოშობისაა. პ.ინგოროყვა “ეთერიანს” ჩამოთვლის იმ ლიტერატურულ ნაწარმოებთა შორის, რომელთაგან ან ფრაგმენტებია შემორჩენილი ან მხოლოდ სახელები. “როგორც თავის დროზე გამორკვეული გვექნება, - ამ რომანიდან არის წარმოშობილი დღემდე შენახული ხალხური თქმულება “აბესალომ და ეთერი”, - ისევე, როგორც შოთას ვეფხის-ტყაოსნიდან შემდეგ წარმოიშვა ხალხური ვეფხის-ტყაოსანი” [5, 486]. მკვლევარი შეეცადა უცხოურ საკუთარ სახელთა საფუძველზე ემტკიცებინა თავისი ვარაუდი [6, 37-9]. მთელი წყება ნიშნებისა, რომლებიც შეინიშნება მასში, შეიძლება ამხელდეს მის წიგნურ წარმოშობას: ღრმა ემოციების, ჩვენს შემთხვევაში, სიყვარულის დინამიკური გამომჟაღვნება, მაშინ როცა “ხალხურ ეპოსში სიყვარული, ჩვეულებრივ, სტატიკურ ფორმაშია მოცემული” [1,197]. თუ შევადარებთ, ერთი მხრივ, ამირან-ყამარისა და, მეორე მხრივ, აბესალომ-ეთერის ურთიერთობას და მურმანის დამოკიდებულებას ეთერისადმი, მათ შორის ფუნდამენტურ სხვაობას დავინახავთ. ამირანისათვის ყამარის მოპოვება საგმირო საქმეა, მისი, როგორც საფალავნო ან მითოლოგიური ეპოსის ან გმირის, გარდაუვალი ვალდებულებაა. ამირანის მიზანი უფრო გამოხსნაა კოშკში გამოკეტილი მზეთუნახავისა, ვიდრე მისი, როგორც ქალის, დაუფლება. ამირანის შემდგომ თავგადასავალში, მის მორიგ ზღურბლებზე ყამარი აღარ ჩანს. ხოლო რაც აბესალომს და მურმანს ამოძრავებთ ეთერის მიმართ, ეს მხოლოდ და მხოლოდ ღრმა ადამიანური სიყვარულის გრძნობაა. “ეთერიანის” პერსონაჟები, განსხვავებით ფოლკლორული წარმომავლობის პერსონაჟებისგან, არატიპიურნი, ინდივიდუალურნი და უნიკალურნი არიან. მათი სახეები არსად სხვაგან არ მეორდება. ხალხური პოეტიკისთვის კი მხოლოდ ტიპიური, განმეორებადი თვისებებია ყურადღების ღირსი. მოქმედების მოტივირება, რაზეც აგებულია “ეთერიანის” დრამა, პრინციპულად უცხოა ფოლკლორისთვის. ფოლკლორული გმირის მოქმედებას არა აქვს მოტივაცია. თუ ფოლკლორის გმირი სჩადის ბოროტებას, ის სჩადის მას, როგორც ბოროტების განსახიერება - სხვანაირად მას მოქცევა არ შეუძლია. ასეთი არ არის მურმანი: იგი სჩადის ბოროტებას არა იმიტომ, რომ ბოროტია, არამედ იმიტომ, რომ სხვა გამოსავალს ვერ ხედავს [1, 202-203]. ფოლკლორისთვის უცხოა გმირის ფერისცვალება, როგორსაც განიცდიან ჯერ მურმანი, მერე აბესალომი. ვერ ვიფიქრებთ, - ასეთია ნაწარმოების ლოგიკა, - რომ მურმანი თავიდანვე, ეთერის გამოჩენამდე, აბესალომის ორგული ყმა ყოფილიყო. "ხალხური ეპიკური - ზღაპრული თუ არაზღაპრული - თხრობა არ აღინიშნება მრავალპერსონაჟიანობით. არსებობს ერთი, მხოლოდ ერთი მთავარი გმირი, რომელიც ატარებს ეპოსის იდეას, ყველა დანარჩენი პერსონაჟი დამხმარენი არიან და არა თავისთავადნი. ზღაპარში მათ თავ - თავისი ფუნქციები აქვთ, რომელთაც ისინი მთავარი გმირის მიმართ ასრულებენ და ფუნქციის ამოწურვასთან ერთად უჩინარდებიან. რომ არ ვილაპარაკოთ ზღაპარზე, “ამირანიანის” პერსონაჟებიც ასევე დამოკიდებულნი არიან მთავარ გმირზე, მათ, კერძოდ, ამირანის ძმებს, თავისთავადი არსებობა (ეგზისტენცია) არ გააჩნიათ. ისინი უჩინარდებიან, როგორც კი მათი ფუნქცია ამოიწურება. “ეთერიანში” სამი დამოუკიდებელი, თავისთავადი პერსონაჟია (როგორც “ვეფხისტყაოსანში”, როგორც “ვისრამიანში”). და ბოლოს, ანალოგია კვლავ “ვეფხისტყაოსანთან” (პ.ინგოროყვას ძირითადი არგუმენტი): რომ არ შემორჩენილიყო რუსთაველის პოემა, ხალხური “ვეფხისტყაოსანი” ანუ “ტარიელიანი”, ისიც, მსგავსად “ეთერიანისა”, ზეპირსიტყვიერი წარმოშობის ნაწარმოებად იქნებოდა მიჩნეული. ეს ირიბი არგუმენტია, მაგრამ ანგარიში უნდა გაეწიოს. ეს არგუმენტები საშუალებას გვაძლევს ვიფიქროთ “ეთერიანის” ელიტარულ წარმოშობაზე, ანუ ჩავთვალოთ ის ე.წ. დაძირული კულტურის დოვლათის (Gesunkenes Kulturgut) ერთ კერძო გამოვლინებად ხალხურ სიტყვიერებაში [12, 44-5; 10, 556-7]. ქართულ ფოლკლორში ასეთებია: “ტარიელიანი”, შაჰნამეს ხალხური ვერსიები “ბეჟანიანი”, “როსტომიანი”, “რუსუდანიანი” და სხვანი, რომელთაც თავ-თავიანთი წიგნური წყაროები ეძებნებათ. დღესდღეობით მეტნაკლებად სრული (რამდენადაც შეიძლება ჰქონდეს სისრულის პრეტენზია ხალხური ჩანაწერების კორპუსს) გამოცემა “ეთერიანის” ვარიანტებისა ეკუთვნის მ.ჩიქოვანს [4]. აქ თავმოყრილია 42 ფოლკლორული ჩანაწერი საქართველოს ათამდე კუთხიდან. ვარიანტები ქვემოთ ყველგან ამ გამოცემაში მიჩენილი ნომრით არის მითითებული.

ტექსტის მორფოლოგია

“ეთერიანი” ორი ნაწილისაგან შედგება:

1. ეთერის ამბავი აბესალომთან ქორწილამდე.

2. ამბავი აბესალომისა და ეთერისა და მურმანისა ქორწილის შემდეგ.

არსებობს “ეთერიანის” ვარიანტთა სამი წრე (დამატებით მეოთხე), რომლებიც ერთმანეთისგან არსებითად სხვაობენ ამბის მხოლოდ პირველ ნაწილში, სადაც თხრობა აბესალომისა და ეთერის ქორწილამდე აღწევს. ეს ნაწილი ძირითადი ამბის (ტრაგედიის) ექსპოზიციას წარმოადგენს. წრეები ერთმანეთისგან ეთერის წარმომავლობით (ვინაობით) განსხვავდებიან. ვარიანტთა ერთ წრეში ეთერი გერია (დედით ობოლი, დედინაცვლით), მეორეში – დედით ობოლი (უდედინაცვლოდ), მესამეში – ტყიური, არწივისა (ან დათვის) გაზრდილი (უდედმამოდ). მეოთხე წრე თხრობის დასაწყისის მიხედვით არის გამოყოფილი: აქ ამბავი აბესალომის გამოჩენით იწყება.

ნაწილი 1. ექსპოზიცია. ამბავი ქორწილამდე.

აქ წამოიჭრება პრობლემა: რომელია თავდაპირველი ექსპოზიცია ეპოსისა?

– ვარიანტთა ის წრე, სადაც ეთერი გერია?

– თუ ის, სადაც ეთერი უდედინაცვლო ობოლია?

– თუ ის, სადაც ეთერი არწივის (დათვის) გაზრდილია?

რომელი წრიდან არის ნამდვილი ეთერი? განვიხილოთ ვარიანტთა ეს წრეები - რა ეპიზოდებისგან შედგება თითოეული მათგანი (ვიმეორებთ, რომ ერთმანეთისგან მათ ეთერის წარმომავლობა განასხვავებს).

წრე I. ეთერი - გერი

ვარიანტთა ამ წრეში “ეთერი-გერის” მთელი თავგადასავალი ქორწილამდე ჯადოსნური ზღაპრის შინაარსს შეადგენს. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ წრის ვარიანტების ერთი მნიშვნელოვანი ნიშანი პოეტური ნაწილების არარსებობაა. ეს შენიშნულია ლიტერატურაში [9,12]. ის მთლიანად თხრობითია, ანუ, პ.უმიკაშვილის ტერმინს თუ გამოვიყენებთ, “ნათქვამობისგან” შედგება.

ძირითადი ეპიზოდები:

I. დედით ობოლი ეთერი დედინაცვლის მიერ დევნილი გერია; მას ჰყავს ანტაგონისტი (“ცრუგმირი”) დედინაცვლის ასულის სახით, რომელიც მისი სრული (ფიზიკურად და სულიერ-ზნეობრივად) ანტიპოდია. იგი მხოლოდ პასიური იარაღია დედის ხელში ეთერის წინააღმდეგ. ზოგ ვარიანტში დედინაცვლის ასული საერთოდ არც მონაწილეობს. ეთერს ჰყავს ძროხა, რომლის საშუალებითაც დედის სული შემწეობას უწევს მისი ცხოვრების გადამწყვეტ ჟამს.

II. ეთერი გარეთ, კერძოდ, ტყეში უნდა აღმოჩნდეს, რომ ბედს ეწიოს, რომელსაც განგება უმზადებს მას. დედინაცვალი მას სამწყესურში გზავნის, მაგრამ ამ გასტუმრებას გაგდების სახე აქვს. ეთერ-გერს დედინაცვალი თითქოს აგზავნის ტრადიციული ძნელი დავალებით, რომელსაც ეთერი შემწის მეშვეობით ასრულებს.

III. შეხვედრა შემწესთან (დედაბერი). ეს არის მისი მწყალობელიც. ეს შეხვედრა განსაცდელია, რომლის შემდეგ ეთერი ფერისცვალებას განიცდის. ოქროსფერი თმა, რომელსაც თავისი სიკეთის წილ მოიპოვებს, მისი მომავალი დიდებულების პირველი ნიშანია. მაგრამ გარკვეულ დრომდე ეს ნიშანი დაფარული უნდა იყოს, რომ დედინაცვლის ავმა თვალმა არ დაინახოს [11,¹ 480]. [დედინაცვლის გოგო ვერ უძლებს ამ განსაცდელს და კიდევ უფრო მახინჯი ბრუნდება შინ].

IV. დედის წყალობა. დედაბრის წყალობას დედის წყალობა მოჰყვება. ფური, რომელშიც დედის სულია ჩასახლებული, დაიკვლის, მისი ძვლები ჩაიმარხება საიდუმლო ადგილას, სადაც ეთერს დახვდება ძვირფასი სამოსელი, ოქროს ქოში და რაში [11,¹ 510 A].

V. ეკლესიაში. სადედოფლოდ გამოწყობილი ეთერი უცხო ასულად გამოჩნდება ხალხში, რომელთა შორის დედინაცვალიც არის თავისი ქალიშვილითურთ.

VI. ქოში იკარგება. უკანა გზაზე ეთერს ცალი ქოში წყალში უვარდება.

VII. აბესალომს მიართმევენ ნაპოვნ ქოშს ან თავად პოულობს.

VIII. მთელი სამეფო ეძებს ქოშის პატრონს.

IX. დედინაცვალი ცდილობს, თავისი ქალიშვილი შეატყუოს აბესალომს.

X. ქოშის ნამდვილი პატრონის გამოჩენა და ცრუ-ეთერის მხილება. ამ დროს ხვდებიან პირველად ერთმანეთს აბესალომი და ეთერი. [ერთ მესხურ ვარიანტში ეს ეპიზოდი რეტარდაციულია: როგორც კი აბესალომი დროებით დატოვებს სადედოფლოდ გამზადებულ ეთერს, დედინაცვალი გახდის მას სამოსელს, მოაჭრის ოქროსფერ თმებს და თავის შვილს გამოაწყობს აბესალომისთვის, ეთერს კი თონეში ჩააგდებს. ეთერის წასაყვანად უკან მობრუნებული აბესალომი თონიდან ამოიყვანს ეთერს, კვლავ შემოსავს და წაიყვანს].

XI. ფიცი აბესალომისა.

XII. ქორწილი. აქ მთავრდება ზღაპარი. მაგრამ სადაც ზღაპარი მთავრდება, იქ იწყება აბესალომისა და ეთერის ამბავი. ქორწილის დროს შემოდის ახალი პერსონაჟი – მურმანი. დროებით შევწყვიტოთ შინაარსის გადმოცემა ამ ეპიზოდზე და ვნახოთ რა ეპიზოდებისაგან შედგება ვარიანტთა მეორე წრე.

წრე II.

ეთერი - ობოლი (უდედინაცვლოდ)

(¹ 9, ქართლი)

ქართლს გარდა “უდედინაცვლო” ვარიანტები დადასტურებულია ფშავში (¹¹ 28, 29), ხევსა (¹ 33) და რაჭაში (¹ 42).

ეპიზოდები

I. “იყო და არა იყო რა, იყვნენ ღარიბი ცოლ-ქმარი”, ეთერის მშობლები, რომლებიც დაიხოცნენ.

II. დედ-მამით ობოლი ეთერი შარაგზაზე გამვლელ-გამომვლელს თავს უხილავს მშობლების სულის საოხად (თანახმად ღვთისთვის მიცემული ფიცისა). ზოგიერთ ვარიანტში ეთერი თმას დედაბერს უხილავს, რომელიც ამის სანაცვლოდ ასაჩუქრებს მას.

III. სანადიროდ გამოსული აბესალომი ეთერს ხის ძირას შეხვდება, ან შარაგზაზე, სადაც ეთერი გამვლელ-გამომვლელს თავს უხილავს.

IV. ეთერი თავს უხილავს აბესალომს ღვთისადმი მიცემული აღთქმის თანახმად.

V. ჩაძინებულთ ქრისტე ღმერთი დააგვირგვინებს (გვირგვინებს დაადგამს თავზე).

VI. აბესალომის ფიცი.

VII. ქორწილი.

წრე II-ა.

ეთერი - ობოლი (მამით, უდედინაცვლოდ)

(¹ 4, ქართლი)

ეპიზოდები:

I. ეთერის მამა “ძალიან ღარიბი მოხუცი კაცია”. დედა არ ჩანს.

II. ეთერი გადის სამწყესურში. ეთერი თავად სთხოვს მამას - მენახირედ გაუშვას. “დედინაცვლიანი” ვარიანტების გაგდებას აქ ნებაყოფლობითი გასვლა ენაცვლება.

III. შეხვედრა ტყეში. აბესალომი გაჰყვება შუქს, რომლის წყაროა მუხის ფუღუროში ჩაძინებული ეთერი. ეთერი გრძელთმიანი მზეთუნახავია. ხე და გრძელთმიანობა იმ ვარიანტებისთვის არის დამახასიათებელი, რომლებშიც ეთერი არწივის ბუდეშია გაზრდილი (წრე III).

გრძელი თმა თითქოს მიუთითებს თავის არქეტიპზე: ტყიური მზეთუნახავის ერთადერთი სამოსელი თმაა.

IV. აბესალომის ფიცი.

V. ქორწილი.

წრე III. ეთერი – არწივის (დათვის) გაზრდილი

(¹ 13, კახეთი)

დასაწყისი აქ ზღაპრულია: “იყო და არა იყო რა...” მაგრამ ეთერი არა ჰგავს ზღაპრის პერსონაჟს: ის არც გერია, არც ობოლი. ის უჩვეულოდ ნაშობია და ტყეშია გაზრდილი (ტყიური).

ეპიზოდები

I. უშვილო ცოლ - ქმარი.

II. ქმარი მიდის მკითხავთან.

III. კაცი ჭამს ცოლისთვის განკუთვნილ სამ ვაშლს.

IV. ეთერი ჩაისახება კაცის კანჭში.

V. მოჭრილ და გადაგდებულ კანჭს არწივი თუ ორბი (ან დათვი) წაიღებს თავის ბუდეში (ბუნაგში), კანჭიდან დაიბადება ეთერი.

VII. სანადიროდ გამოსული აბესალომი შუქზე მიაგნებს ეთერს (შდრ. 2, III).

VIII. შეხვედრა და აბესალომის ფიცი.

IX. აბესალომი საქორწილო (სადედოფლო) სამოსელით შემოსავს ეთერს და წაიყვანს სასახლეში.

X. ქორწილი.


წრე IV. ამბავი აბესალომით იწყება

(¹2, ქართლი,¹15, კახეთი)

ეპიზოდები

I. “აბესალომი მეფე იყო”. აბესალომს ესიზმრება ეთერი.კახური ვარიანტის მიხედვით, აბესალომი სურათით ეძებს დასიზმრებულ ეთერს. ეთერის წარმომავლობა უცნობია.

II. აბესალომი სანადიროდ გადის.

III. შეხვედრა აბესალომისა და ეთერისა “ამურ-წყალზე” ან “სოფლის ბოლოს, წყლის პირას”.

IV. ფიცი აბესალომისა.

V. ეთერის შემოსვა (¹ 15).

VI. ქორწილი (“შვიდი დღე - ღამე”). როგორც ვხედავთ, ექსპოზიციის (ქორწილამდელი ამბის) ვარიანტებში მთავარი პერსონაჟი ეთერი სხვადასხვა წარმოშობისაა: სხვაა ეთერი, როგორც დედინაცვლის გერი; სხვაა ეთერი, როგორც უდედინაცვლო ობოლი; სხვაა ეთერი, როგორც ტყეში გაზრდილი (თუმცა აქ შემოტანილია ობლობის ახალი სახე, სუბსტანციური უდედმამობით გაძლიერებული). ასევე განსხვავებულია ამ ვარიანტებში აბესალომისა და ეთერის შეხვედრის პირობები: ეთერი - გერი და აბესალომი ეთერის სახლში ხვდებიან. ოქროს ქოშია შეხვედრის (პოვნის) პირობა. უდედინაცვლო ეთერს აბესალომი ტყეში პოულობს; ასევე ტყეში პოულობს არწივის (დათვის) გაზრდილ ეთერს აბესალომი.

ნაწილი 2. ამბავი ქორწილის შემდეგ ჯვრისწერისა თუ ქორწილის შემდეგ ამბის გადმოცემაში ყველა ვარიანტში ეპიზოდები ერთმანეთს არსებითად ემთხვევა. აბესალომისა და ეთერის ამბის საკუთრივი ნაწილი სწორედ ეს არის. თუ ზღაპარი ქორწილით მთავრდება, აბესალომისა და ეთერის ამბავი ქორწილიდან იწყება, რითაც ისინი ემიჯნებიან ზღაპრის პერსონაჟებს. სადაც მთავრდება ზღაპარი, იქ იწყება ტრაგიკული ამბავი, რომელიც შემდეგი ეპიზოდებისაგან შედგება:

I. მურმანს შეუყვარდება ეთერი, რომლის ხელში ჩაგდებისათვის ეშმაკს მიჰყიდის სულს. ვარიანტთა უმრავლესობის თანახმად, მურმანი ჯვრისწერისა თუ ქორწილის დროს შემოდის თხრობაში.

II. ხელშეკრულება ეშმაკთან. სულის მიყიდვა (მურმანი ეშმაკისგან შეიტყობს ეთერის ხელში ჩაგდების ხერხს და ქორწილის ან ჯვრისწერის დროს გამოიყენებს მას). ზოგიერთ ვარიანტში დედა გაიღებს თავის სულს (¹16, კახეთი).

III. სახეზე ფეტვის შეყრა და ეთერის დასნეულება. ერთ მესხურ ვარიანტში (¹26) ეთერს ფეტვს დედინაცვალი (ზღაპარი ამ ნაწილშიც არის შემოჭრილი!) აყრის და არა – თავად ეშმაკი ან მურმანი. ასე რომ, აქ მურმანი თავისუფალია ცოდვისაგან. მურმანის სახე (ის არ არის ეშმაკთან წილნაყარი) გაფერმკრთალებულია.

IV. ეთერის სნეულება – რას ნიშნავს იგი? ზოგიერთი ვარიანტის მიხედვით, ეთერის სნეულება მოჩვენებითია. ეთერი აბესალომს მხოლოდ ეჩვენებოდა ამ სახით (¹33, ხევი).

V. აბესალომი გადასცემს ეთერს მურმანს, რომლის ხელში ეთერი განიკურნება. ეს ორი აქტი ერთდროულია. სად ხდება გადაცემა? – ჯვარისწერის დროს, ქორწილის დროს, ბედნიერების კულმინაციაში.

VI. აბესალომისა და მურმანის დიალოგი. აბესალომს სურს, გაიგოს ეთერის ამბავი. ეს დიალოგი (ერთ-ერთი საუკეთესო ადგილი მთელს “ეთერიანში”, რომელიც თითქმის ყველა ჩანაწერშია შემონახული) ლექსის სახით არის გადმოცემული: “მურმან, მურმან, შენსა მზესა, ჩემი ეთერ რა დღეშია?” (ვარ. “შენი ცოლი რა რიგია?”). კითხვას მოსდევს მურმანის ვრცელი პასუხი: “რას კითხულობ, ცათა სწორო, ცოლის ქება აუგია...” მურმანი აღუწერს აბესალომს “ბროლის ციხეში” გამოკეტილი ეთერის სილამაზეს, რომელიც ამიერიდან მიუწვდომელია აბესალომისთვის.

VII. აბესალომი უეთეროდ – სნეული.

VIII. მურმანის გაგზავნა უკვდავების წყლის მოსატანად ან სალაშქროდ (ძნელი დავალება). მურმანის გაგზავნის მიზანი აბესალომისა და ეთერის კვლავ შეყრაა. ერთ ვარიანტში მურმანს დასნეულებული ეთერი აგზავნის უკვდავების ვაშლის მოსატანად ფარული მოტივით, რომ დიდიხნით (ან საბოლოოდ) მოარიდოს “ბროლის ციხეს”, თავად კი აბესალომის სანახავად წავიდეს (¹16, კახეთი).

IX. ასპარეზზე გამოდის აბესალომის და მარიხი, როგორც ელჩი სნეულ აბესალომსა და დატყვევებულ ეთერს შორის. ზოგიერთ ვარიანტში სნეული აბესალომის მესაიდუმლე დედაა. ფშაურ ვერსიაში ის კითხულობს შვილის სნეულობის მიზეზს: “შვილო, ვისი გკლავს სურვილი, ძილს არ გაძინებს მძინარსა, "წავალ და იმას გიპოვნი, წყალს ჩაუდგები მდინარსა”. (¹28) აბესალომის დედა, ისევე როგორც დედა მურმანისა, ყველაფრისთვის მზად არის. აბესალომი აგზავნის მარეხს ამ დავალებით: “ადექი, მარეხ-მარსკვლავო, ეთერსა კარსა უარე, თუ გკითხოს ჩემი ამბავი, დაჯედ და წვრილად უამბე”. ვარიანტებს მეორე დაც – “მარიამ-მარსკვლავი” ან “ვარეხ-მარსკვლავი” – შემოჰყავთ. ხალხური თხრობის კანონის თანახმად, ეთერი მესამე მისვლაზე უნდა წამოყვეს ელჩს. ეს სამი ცდა ამგვარად შეიძლება განაწილებულიყო, რისი კვალიც შემორჩენილია ვარიანტებში: ა.“მარეხ-მარსკვლავი” მიდის სამჯერ, მესამე მისვლაზე წამოჰყვება ეთერი. კახურ ვარიანტში (¹14) მარეხს ორჯერ უხდება ეთერთან მისვლა. ბ.ეთერთან მიდის ჯერ დედა, მერე დები სათითაოდ. ბოლო მიმსვლელს უნდა წამოჰყვეს ეთერი. სრულად არც ერთი შესაძლებლობა არ არის რეალიზებული (ან არ არის შემონახული). აღსანიშნავია ეთერის საყვედური, რომელიც ყველა ვარიანტში თანაბარი მხატვრული მთლიანობით არ არის შემორჩენილი. ეთერი ასე მიმართავს აბესალომის გამოგზავნილს: “მარეხ-მარსკვლავო, რას ბრძანებ მაგ შენის ტკბილი ენითა, თავს გვირგვინი აიხადა, სხვას დაადგა ხელითა” (¹14, კახეთი); “ღვთისგან დადგმული გვირგვინი ძალით გადიგდო ხელითა” (¹9, ქართლი). სხვა ვარიანტის მიხედვით, ამ სიტყვებს ეთერი აბესალომის მეორე დას, მარიხის მიმართავს: “მარი-ქალო, იქით წადი, ნუ დამფერფლე ენითაო, თავ გვირგვინი აიხადა, სხვას დაადგა ხელითაო” (¹10, ქართლი). ამ ვარიანტში ეთერი უარყოფს მარეხ-მარსკვლავის ელჩობას და მარი-ქალს მიჰყვება აბესალომთან.

X. ეთერი მიდის აბესალომთან. ზოგიერთი ვარიანტის მიხედვით, მას მარტოკას არ უშვებენ “ბროლის კოშკიდან” – მაზლები გამოჰყვებიან (¹16, კახეთი), ან ყველანი – “სულ თან გაჰყვნენ” (¹2, ქართლი). ის ნამდვილი პატიმარია.

XI. უკანასკნელი შეხვედრა. ის, რაც აბესალომსა და ეთერს შორის ითქმის მათი შეხვედრისას, არ არის ადექვატური იმისა, რასაც იგი უნდა იწვევდეს. თითქმის ყველა ვარიანტში მომაკვდავი აბესალომი სთავაზობს ეთერს “გარჯისათვის” (“ჩემი ნახვისთვინა”, ¹19, კახეთი) ოქრო-ვერცხლს, მარგალიტებს, რაშს, მოახლეებს, ანუ მეფურ ძღვენს (¹2, ქართლი), ზოგან – მხოლოდ ცხენს: “ეთერსა ცხენი მიართვით, გავა სქელი და მაღალი!” (¹14, კახეთი). საჩუქარი შეთავაზებულია თითქოს მხოლოდ იმ მიზნით, რომ ეთერს შესაძლებლობა მიეცეს განაცხადოს: “ეთერსა ცხენი არ უნდა, დანა უბოძეთ ალმასი” (¹14). ამას ამბობს, თუმცა მას თანა აქვს აბესალომის ნაჩუქარი დანა: “ეთერსა ცხენი რად უნდა, დანა უბოძე შავტარი. აბესალომის დანაო, უბეში დევხარ განაო, ამოგიღებ და დაგიკრამ მარცხენა ძუძუსთანაო” (¹2, ქართლი).

XII. აბესალომის სიკვდილი და ეთერის თვითმკვლელობა. ბევრი ვარიანტის მიხედვით, აბესალომი კვდება ეთერის მოსვლისთანავე: აბესალომს ეთერის ფეხის ხმა ესმის მხოლოდ – “ეთერი ბანზე შემოდგა, კარი და ბანი დაიძრა” (¹8, ქართლი), ერთ ჩანაწერში ვკითხულობთ: “აბესალომმა იცნო ეთერის ფეხის ხმა” (¹9, ქართლი). ეთერს ესმის მისი ნათქვამი, მაგრამ აბესალომის ყურამდე ვეღარ მიდის ეთერის პასუხი.

XIII. ორი საფლავი. ვარდი (და ია) და თასი ოქროსი. ამბავი საფლავზე ლექსად არის შემონახული და ამ ლექსს თავად ეთერი წარმოთქვამს, სანამ გულზე დანას დაიცემდეს. ეთერი თავად თხზავს თავის და აბესალომის “ეპიტაფიას”. ზოგი ვარიანტის მიხედვით, მურმანის ბედიც ნაწინასწარმეტყველევია (¹2, ქართლი).

XIV. მურმანის დაბრუნება და თვითმკვლელობა.

XV. მესამე საფლავი. მურმანი თავის საფლავს აბესალომისა და ეთერის საფლავს შორის გაითხრის. მასზე ეკალი ამოდის და ია-ვარდის გადახვევას უშლის ხელს. ეკალი ცოდვის სიმბოლოა (ადამის ცოდვის დაღი მცენარეზე), ვარდი – ნეტარების. ეკალი იმასაც გვახსენებს, რაც ჯვარისწერის დროს მოხდა – ეშმაკეულის შეჭრა ახალდაგვირგვინებულთა შორის სიკვდილშიც მეორდება. ეკალი - არიმანის (ეშმაკთა თავადის) შურია ორმუზდისადმი. მურმანის სიყვარული ეკლად გადაიქცა.

XVI. ესქატოლოგიური ეპილოგი. “ერთი კაცი” (მწყემსი, გამვლელი, სოფლის ხალხი) ამოძირკვავს ეკალს (არიმანის შურს, მურმანის დამანგრეველ სიყვარულს), რომელსაც მურმანის ძვლებიც ამოჰყვება. ია და ვარდი კვლავ ჩაეხვევიან ერთმანეთს.

ამბავი ეთერისა, აბესალომისა და მურმანისა

ეთერი - გერი

“ეთერიანში” სამი მთავარი პერსონაჟია. უკვე ეს “სამება” მოწმობს, თუ რაოდენ უცხო უნდა იყოს ეს ხალხური ნაწარმოები ჯადოსნური ზღაპრისთვის, რომელიც შეჭრილა მის სხეულში, შეზრდია მას და თითქმის მის სხეულად ქცეულა. ამბავი აბესალომ და ეთერისა თავისი ტრაგიკული დასასრულით საფუძვლიანად განსხვავდება ჯადოსნური ზღაპრისგან, რომელსაც გმირთათვის სასიკეთო დასასრული აქვს. და მაინც, “ეთერიანის” დღემდე შემორჩენილ ძირითად ვარიანტებში მისი ერთ-ერთი მთავარი გმირი - ეთერი ჯადოსნური ზღაპრის პერსონაჟის ბიოგრაფიით არის წარმოდგენილი. მისი პირველი ნაწილი (“ამბავი აბესალომ და ეთერისა ქორწილამდე”) მთლიანად, ყველა მისი ეპიზოდითურთ, ფართოდ გავრცელებული საზღაპრო სიუჟეტის ერთი ვარიანტია [1, ¹¹ 480, 510 A]. “ეთერიანის” ეთერის ვინაობის გაცნობისას და გადმოცემისას ჩვენ იმავდროულად ვეცნობით და გადმოვცემთ ჯადოსნური ზღაპრის პერსონაჟის - გერის ვინაობას და მის თავგადასავალს. ამ ზღაპრის გმირი - ედინაცვლისგან მოძულებული გერი - და რომანტიული ეპოსის გმირი ეთერი ერთი და იგივე პიროვნებაა. აბესალომთან შეხვედრამდე და ქორწილამდე მათ ერთი ცხოვრება აქვთ გავლილი. ეპოსის ხალხურ მთქმელებს დაებადათ სურვილი, აბესალომის რჩეული ეთერი გერის სტატუსში წარმოედგინათ. რა არის გერობაში ისეთი, რასაც ეთერის ბუნების გამოხატვა უნდა დაკისრებოდა? ვინ არის გერი? არსებობს წუთისოფლის ბავშვი, წერს ერთგან ნ.ბერდიაევი, და არსებობს ღვთის ბავშვი, რომელსაც “ბედი სწყალობს” და დასაბამიერი თავისუფლებით არის დაჯილდოებული. დედა გამოხატავს ღვთის სამეფოს, ხოლო დედინაცვალი - ამ წუთისოფელს. შესაბამისად: ობოლი და გერი, როგორც ღვთის ბავშვები, არ ეკუთვნიან ამ წუთისოფელს – ისინი არ არიან მისი მკვიდრნი. ობლობა და გერობა აქ ტოვებს სოციალურ სფეროს და სხვა განზომილებაში გადადის. დედინაცვალი ცდილობს, თავისი ღვიძლი შვილი, ასული წუთისოფლისა, შეუნაცვლოს წუთისოფლის გერს. და საკვირველია, რომ მამა ჩუმი დასტურით მონაწილეობს ამ ბოროტეულ შენაცვლებაში. გერი, მართალია, დაიბადა ამ ქოხში, მაგრამ ეს ქოხი არ არის მისი ნამდვილი სახლი, მისი სახლი სხვაგან დგას, ის სასახლეა. ასე, გადედოფლებული გერი, მაგრამ დედინაცვლისგან დევნილი, უფლისწულს წისქვილში შობს [11,¹ 403], რომლის ნამდვილი სამშობლო მეფის სასახლეა. გერის ოქროსფერი თმა, რომელსაც ის დედაბრისათვის გაწეული სიკეთის წილ მოიპოვებს, ამის დასტური და ნიშანია. ოქროა მისი ნამდვილი ფერი, რომელიც გარკვეულ დრომდე დაფარული უნდა იყოს, რათა თავის ჟამს გამობრწყინდეს. დედის გამოგზავნილი ძვირფასი შესამოსელი, ოქროს ქოში, სადედოფლო შესამოსელია, რომლითაც ის შედის ეკლესიაში მომავალი ქორწილის დღის წინასწარსაუწყებლად. გერს გზაში ეკარგება ქოში, რადგან ის ჩქარობს შინ დაბრუნებას, რომ არ გაცხადდეს მისი საიდუმლო, რადგან დედინაცვალი ჩასაფრებულია სახლში. მაგრამ ქოშის დაკარგვა ის აუცილებელი დაბრკოლებაა, რომელმაც მას სიკეთე უნდა მოუტანოს, ისევე, როგორც დედინაცვლის დავალებებმა. ასე რომ: დედინაცვალი თავისი ძნელი დავალებით თუმცა პარადოქსად ჩანს, მაგრამ ისეთივე შემწეა მისი, როგორც დედის სული და კეთილი დედაბერი, რომელიც, შესაძლოა, მისი დედის განხორციელება იყოს. ყოველი მისი მეტოქე განწირულია დასამარცხებლად, რადგან ოქროს ქოში მხოლოდ მას ეკუთვნის და სხვას არავის დედამიწის ზურგზე. მთელს წუთისოფელში არ მოიძებნება ასული, რომელსაც მოერგებოდა ეს ქოში. ქოში და ეთერი ერთად დაიბადნენ. მის ფეხს დაჰყვა რჩეულობის დიდება. ეთერისათვის განკუთვნილმა ოქროს ქოშმა შეიძლება მოიაროს ქვეყნიერება, მაგრამ ის კვლავ ეთერს დაუბრუნდება, რადგან მისი ცალი მასთან არის, როგორც დასაბამიერი ჯილდო. და ცალი ცალს შეხვდება, მიესადაგება, შეიკვრება, როგორც სიმბოლო. ყოველივე ამას მოკლებულია დედინაცვლის ასული, მას არა აქვს ბედი, ის ვერ უძლებს გამოცდას; მას იმსხვერპლებს განსაცდელი, რადგან ის არ არის ღვთის ბავშვი, ის წუთისოფლის ღვიძლი და მკვიდრი შვილია. პირველი კონტურები გერის ბედისა მაშინ ისახება, როცა დედინაცვლისგან დევნილი ტყეში დედაბერთან ერთადერთი სწორი ურთიერთობის (სიტყვა-პასუხისა და საქციელის) გამოცდას, როგორც განსაცდელს, გაივლის.

საიდანა აქვს ობოლსა და გერს ამგვარი ქცევის გამოცდილება? ცხადია, ის თანდაყოლილია. კეთილშობილება, ჭეშმარიტად დედოფლური, უსაზღვრო სიკეთე დედის საშოთგანვე დაჰყვა მას. ის საჩუქარი, რომელსაც გერი დედაბრისგან იღებს, მას დამსახურებული აქვს თავისი მაღალი წარმოშობით - იგი სრულიად ბუნებრივად, ყოველგვარი ყოყმანის გარეშე იპოვებს მას. ეს მისი ბედია. გერი გოგონა ზღაპრის მთავარი პერსონაჟია. ვაჟი, რომელიც მოძებნის და აირჩევს მას, მოკლებულია თავისთავადობას – მასზე არ არის შეჩერებული მთხრობელის ყურადღება. ის მხოლოდ საშუალებაა იმისათვის, რათა გერი ეწიოს თავის ბედს, დახსნილ იქნას ამ დამცირებული მდგომარეობიდან. უფლისწული (მისი მხსნელი, როგორც წესი, უფლისწულია) აუცილებლობით არის მოვლინებული გერის გადასარჩენად - მისი გადარჩენა ცაშია გადაწყვეტილი. გერი, ცოცხალთაგან მოძულებული, თვით მშობელი მამისგანაც კი მიტოვებული, დედოფლის ღირსებამდე აღწევს. აქა აქვს გამართლება და საზრისი გერების ზღაპარს, რომელიც გვიმხელს იმაზე მეტს, რასაც გერის სოციალური შინაარსი ინახავს. იმ ვარიანტებშიც კი, სადაც გოგონა არ არის გერი, არამედ მხოლოდ ობოლი და არავინ აიძულებს მას ღირსების “დამამცირებელი” სამსახურის გაწევას, იგი თავისი აღთქმით ასრულებს ასეთ სამსახურს. ის თავისი ნებით გადის შარაგზაზე და გამვლელ-გამომვლელს თმას უხილავს დედ-მამის სულის საოხად ღვთისადმი მიცემული აღთქმისამებრ. ასეთი ნებაყოფლობითი სამსახური არასოდეს რჩება საზღაურის გარეშე, თუმცა თავად მსახური არაფერს მოითხოვს სანაცვლოდ. ეს ისეთი სამსახურია, რომლისგანაც არაფერს გამოელიან. დედოფალი, როგორც მეფე, ჩამოდის ტახტიდან და ემსახურება თავის ქვეშევრდომთ. ეს არის ყველაზე მაღალი სამსახური, როცა უზენაესი უდაბლესის მსახური ხდება (ამის არქეტიპი განკაცების საიდუმლოშია). ზღაპარში ობლის შესრულებული სამსახური არ არის განპირობებული მისი დაბალი სოციალური მდგომარეობით. მისი მსახურება არაჩვეულებრივი წარმოშობისაა. ეთერისთვის არ უნდა იყოს შემთხვევითი გერის სტატუსი. უნდა ვიფიქროთ, რომ ეთერის ეპიკურ ვინაობაში იქნებოდა რაღაც ისეთი ნიშანი, რომელიც სწორედ გერობას უნდა გამოეხატა. ჩვენ ამის მხოლოდ ვარაუდი შეიძლება გვქონდეს.

ეთერი - ტყიური

სულ სხვაა ეს ეთერი. ეთერის არაჩვეულებრივი წარმოშობა თვალსაჩინოა იმ ვარიანტებში, რომლებიც არ იღებენ მასალას ჯადოსნური ზღაპრებიდან. ვისი შვილია იგი? არავისი. ის იბადება სასწაულებრივად, როგორც დიონისე ზევსის ბარძაყიდან. ამგვარად შობილი ეთერი განსხვავდება დედინაცვლის ხელით დევნილი და შევიწროებული გერი გოგონასაგან. მაგრამ ეს განსხვავება ზედაპირულია. გერი და ობოლი ქოხში არიან დაბადებულნი და ქოხში იზრდებიან (თუმცა ფარულ ბრწყინვალებას ატარებენ), ქოხშივე აღმოაჩენს მას აბესალომი. არწივის (თუ დათვის) გაზრდილი ეთერი კი არათუ არ შობილა ქოხში, არამედ ადამიანთა საზოგადოებაშიც არ გაზრდილა. მას არც დედისგან (სად არის მისი დედა?) უცნაურად გამოგზავნილი ბრწყინვალე სამოსელი და ოქროს ქოში აქვს. მისი დიდებულების ერთადერთი ნიშანი მისი ბუნებრივი თმაა. ეთერი ტყეშია გაზრდილი და ტყეშივე წააწყდება მას სანადიროდ გამოსული აბესალომი. ამრიგად, ეს ვარიანტი საგრძნობლად შეკუმშულია. გზა ეთერისა თავისი ადგილსამყოფლიდან მეფის სასახლემდე უკიდურესად შემოკლებულია. მაგრამ რაოდენ გრძელია გზა იმისათვის, ვისაც არასოდეს უნახავს ადამიანთა საზოგადოება! მან უნდა დაძლიოს ის მანძილი, რომელიც ძევს ტყიდან სასახლემდე. ამ ეთერის სილამაზე პირველქმნილი, ბუნებრივი სილამაზეა, რისი ნიშანი გრძელი თმებია, ეთერის ერთადერთი შესამოსელი; მას ესაჭიროება შემოსვა და აბესალომი შემოსავს კიდეც მას; შემოსავს, რათა შესაძლებელი გახდეს მისი სასახლეში შეყვანა. ამავე დროს შესამოსელი აბესალომის ძღვენია, სასძლოსათვის თითქოს საქორწინო ნიშნად მირთმეული, ანალოგიურად დედისაგან ნაწყალობევი საჩუქრისა, როგორც მზითვისა. იმ ვარიანტში, სადაც ეთერი არწივის გაზრდილია, გამზრდელი არწივი იტაცებს მისთვის შესამოსელს და მოსავს მას. სოციალურ დაპირისპირებას, რომელსაც გაზღაპრებულ ვარიანტებში ქმნის ეთერის წარმოშობა, ანუ დაპირისპირებას ქოხსა და სასახლეს შორის, ვარიანტთა ამ წრეში ენაცვლება დაპირისპირება ტყესა და სასახლეს შორის. თავისთავად ეს არის კერძო შემთხვევა ფუნდამენტური დაპირისპირებისა ბუნებასა და კულტურას შორის, რაც შეიძლება ღვთის ქმნილებასა და ადამიანის ქმნილებას შორის დაპირისპირებაში გადაიზარდოს. აქ ერთმანეთის პირისპირ დგანან არა მხოლოდ ვაჟი და ქალი, არამედ არსებანი, რომლებიც ყოფიერების განსხვავებულ სფეროებს ეკუთვნიან. აქ ისეთივე დაპირისპირებაა აბესალომსა და ეთერს შორის, როგორც “გილგამეშიანის” შამხათსა და ენქიდუს შორის, ოღონდ როლები შეცვლილი აქვს ქალ-ვაჟს: თუ “გილგამეშიანში” ენქიდუ-ვაჟი ბუნებას განასახიერებს, შამხათი-ქალი - კულტურაა, რომელიც ურბანისტულ ცენტრს წარმოადგენს, “ეთერიანში” – ქალია ბუნება, ვაჟი - კულტურა. საგულისხმოა, რომ შეხვედრა ქალ-ვაჟს შორის სანადირო ადგილებში ხდება, როგორც ჩვენს, ისე აქადურ ეპოსში. როგორც “გილგამეშიანში” უსახელო მონადირე გადის სანადიროდ უდაბნოში და მიჰყავს ქალი შამხათი, ურუქის კულტურის გამომხატველი და მატარებელი, რათა ველური ენქიდუ შეიტყუოს ურუქში, აზიაროს მის საზოგადოებას, კულტურას, ასევე იქცევა აბესალომი. გაუხედნელი და გახედნილი – ეს დაპირისპირებაც ერთი კერძო შემთხვევაა იმ ძირეული დაპირისპირებისა, ბუნებასა და კულტურას შორის რომ არსებობს. ჰომეროსი გაუხედნელს უწოდებს ქალწულს, რომელიც არ შებმულა საქორწინო უღელში. ნიშანდობლივია, რომ საცოლის მოპოვება ტყეში ხდება: აბესალომს ეთერი მიჰყავს სასახლეში, როგორც ნანადირევი, მონადირებული. ბუნებრივად ჟღერს საქორწინო სიმღერა:

მოვდივართ, მოგვიხარია,

მოგვყავს დედალი ხოხობი...

ეს, შესაძლებელია, აბესალომის სიმღერა ყოფილიყო, როგორც მონადირისა – მასში ერთიანდება მეფე და მონადირე. მონადირე ხომ, ჩვეულებრივ, იმაზე მნიშვნელოვანს მოინადირებს, რისთვისაც სანადიროდ გადის (შდრ.ფარნავაზის აღმოჩენა ტფილისის ღირღალებში, მირიან მეფის განსაცდელი თხოთის მთაზე).

მურმანი

“ეთერიანის” სპეციფიკას, მის ინდივიდუალობას, როგორც თქმულებისა, ქმნის მურმანი. მის გარეშე აბესალომისა და ეთერის ამბავი ზღაპრად დარჩებოდა. მას გაჰყავს ზღაპრის სივრციდან ეთერი და აბესალომი. იგი უხსნის მათ გზას სხვა დასასრულისკენ. მურმანია, რომელიც ეშმაკის მანქანებით გარდაიქმნის თავს ჩვენს თვალწინ და გარდაქმნის აბესალომსაც, შეუცვლის ადგილს ეთერსაც. მურმანის ტიპი უნიკალურია ქართულ ფოლკლორში, მის გამო ეთერიც და აბესალომიც იძენენ უნიკალობას და ისინი ერთგვარად ახალი, მოულოდნელი სახით წარმოგვიდგებიან. მათი ნამდვილი, საკუთრივი ცხოვრება მურმანის გამოჩენით იწყება. მურმანი არ არის უბრალო ანტაგონისტი, რომელიც ჯადოსნურ ზღაპარში გამოჩნდება ხოლმე მთავარი გმირის გზაზე. მას თავისი მკვეთრი ინდივიდუალობა, თავისი შინაგანი სამყარო, თავისი ცხოვრება, თავისი მიზანი აქვს. ის დამოუკიდებელი პერსონაჟია, ის თითქოს აბესალომის ყმაა, მაგრამ ეთერის “მოპოვების” შემდეგ არც ყმას ჰგავს – ის სრულიად ავტონომიური ხდება თავის სამფლობელოში, სადაც აბესალომს ვერც კი მიესვლება. მურმანი, თუ ზღაპრის ეთოსიდან გამოვალთ, დედინაცვლის ასულის ერთგვარი გამოძახილია: თუ ეთერის გვერდით არსებობს ცრუგმირი (ცრუეთერი), რომელსაც ეთერობას აკისრებენ, აბესალომსაც აღმოაჩნდება ცრუგმირი (ცრუაბესალომი) მურმანის სახით. მურმანის სიყვარული “ძლიერია სიკვდილივით”, და შური მისი “სასტიკია ჯოჯოხეთივით” (“ქებათა ქება”). ასეთი სიყვარული უჩვეულოა ზღაპრისათვის და საზოგადოდ ფოლკლორული პროზისათვის. ის გულისხმობს პიროვნებას, ინდივიდუალობას, რაც ასევე უცხოა ფოლკლორისთვის. მურმანი სიყვარულისათვის სულს მიჰყიდის ეშმაკს, მიჰყიდის იმას, რაც მისი ერთადერთი განუყოფელი საკუთრებაა. სულს გასცემს იმის სანაცვლოდ, რაც მას არ ეკუთვნის და კანონიერად ვერ მოიპოვებს. აქ პრობლემა იმდენად ზნეობრივი არ არის, რამდენადაც ეგზისტენციალური. სიყვარულის საგნის მოსაპოვებლად მურმანი მზად არის “სხვად” იქცეს, “გარდასხვავდეს”, რადგან ისეთი, როგორიც ის “ამჟამად” არის, ვერ დაეუფლება ეთერს. ის უსათუოდ ეშმაკთან უნდა იყოს წილნაყარი, რომ შეუძლებელი შეძლოს: დაეპატრონოს იმას, რაც მას არ ეკუთვნის. აქ შეიძლება გავიხსენოთ წმიდა საგანძურის მითოსი: როგორც განძის მპარავი ხდება “ანტიმსხვერპლის” შემწირველი – უსურმაგი ცხოველის სისხლს მიასხურებს განძს, რათა წაართვას მას მისი მფარველი სიწმიდე და უვნებელჰყოს ხელყოფისათვის [7, 253], ასე იქცევა მურმანიც: ფეტვი მის ხელში ის მაგიური საშუალებაა, რომლითაც იგი სახეს უცვლის ეთერს, რათა თავისთვის, როგორც აწ უკვე ეშმაკეულისთვის, ხელმისაწვდომი გახადოს. მურმანი-ყმა ეთერის ხელში ჩაგდებით არ შეიძლება, არ განიცდიდეს უპირატესობას, მაგრამ ეფემერულს, უეთეროდ დარჩენილი აბესალომის მიმართ, უეთეროდ, რომელიც მისი სიცოცხლის მიზანი იყო. ის გამოიხატება თუნდაც მიმართვაში “რას კითხულობ, ცათასწორო...” ეს უპირატესობა უნდა ჰბადებდეს ყმაში ჰუბრისს და, საბოლოოდ, მცდელობას იერარქიული თანასწორობის მოპოვებისა. ის ეთერმა უნდა აიყვანოს აბესალომის საფეხურზე (როგორც თინათინს აჰყავს ავთანდილი ტახტზე, ან ნესტანს – ტარიელი). მაგრამ ეთერი არ ნებდება მას, ეთერი არ არის მისი, ის მაინც აბესალომისაა. სული – ანიმა, რომლითაც ის ეთერის სიყვარულს მოიპოვებდა, გაყიდული აქვს და ვეღარასოდეს დაიბრუნებს. მას აღარ გააჩნია სულის ის უნარი, რომლითაც შესაძლებელია სიყვარული. როგორც აბესალომია ღვთის ფიცით სამუდამოდ შეკრული ეთერთან, ასე მურმანია სამუდამოდ შეკრული ეშმაკის ფიცით. ამის შემდეგ მას არ უნდა უკვირდეს, რომ ეთერის დაუფლება მას არ შეეძლება. “შენი ბრალია, ეთერო, მზის ქონით ჩრდილში ბერება, შენ ამიკრძალე ის წესი, რაც ცოლ-ქმართ შეეფერება”, წუხს მურმანი. ეთერი მისთვის კვლავ მიუწვდომელია. მურმანი ცოცხლივ ჯოჯოხეთშია: წვავს სურვილი, მაგრამ ვერ ისრულებს საწადელს. ფლობს განძს და ვერც ფლობს, ვერ ტკბება მისი ქონებით, რადგან სული დაკარგული აქვს. რა შერჩა მურმანს? ჰუბრისი, სიამპარტავნე. არ არის შემთხვევითი, რომ აბესალომ-მურმანის დიალოგში აბესალომი “ცათასწორად” იწოდება ყმის მიერ. “რას ჰკითხულობ, ცათასწორო...” პასუხი ამპარტავნულია, მაგრამ ის გამოხატავს ობიექტურ მდგომარეობას: აბესალომი ცათასწორია. მურმანი ვერ მოიტაცებს აბესალომის ამ ღირსებას, როგორც ეშმაკი ვერ შესწვდება ცას. არსებობს ჩანაწერი, სადაც აბესალომის საკუთარი სახელი “ცათასწორია”. მურმანმა იცის, რომ ცათასწორს ვერ გაუსწორდება და ეს არის მისი ბედისწერა. არის კიდევ სხვა ნიშანი ჰუბრისისა. მურმანის “ბროლის ციხის” აღწერილობა მიგვანიშნებს, რომ მურმანი, მსახური, გამზადებულია მეფობის მისატაცებლად. ის ყველაფერს ფლობს, რომ შეიქნას მეფე, გარდა ერთისა, რომელიც გადამწყვეტია: ეს არის ეთერი. მისი დაუფლების გარეშე ის მეფობის მარადი მაძიებელი ან უზურპატორი იქნება (ამიტომ ვერ ეუფლება ინდოეთის ტახტს უნესტანოდ დარჩენილი ტარიელი). მას აქვს ციხე, მაგრამ არ ჰყავს დედოფალი, რომელმაც ეს ციხე სამეფო სასახლედ უნდა აქციოს. თუმცა ტახტის დაუფლება არ არის მურმანის მიზანი - ის მიჯნურია ანუ სიყვარულით შეპყრობილი, როგორც ტარიელი, რომელსაც ნესტანის გადაკარგვის შემდეგ აღარ გახსენებია თავისი კანონიერი უფლება სამეფოზე. “ბროლის ციხეს” აქვს სხვა ასპექტიც. მის შენებაში მჟღავნდება ჰუბრისის უკიდურესი სახე, უარესი, ვიდრე ამქვეყნიური სიუზერენის მიმართ ამპარტავნობა და ჯანყის სამზადისია.

“კარგად იცი, ბროლის ციხე

როგორ ცამდი მაღალია...”

“ბროლის ციხის” დახასიათება – “ცამდის მაღალი”, “ცას წვერი მიუბჯენია”, “წვერი ცამდის მაღალია”, “ცის წვერამდი ამიგია” – მოწმობს მისი ამშენებლის ამპარტავნობას არა მხოლოდ თავისი სიუზერენის მიმართ, არამედ ჯანყსაც ცის წინააღმდეგ. “ბაბილონის გოდლის” ამ მითოლოგემას ქართულ ფოლკლორში გამოძახილი აქვს: “ცამდის მაღალი” ციხისა თუ კოშკის მაშენებელნი ღვთის რისხვას დაითევენ” [7,176]. ასევე შერისხულია ღვთისაგან მურმანიც: ეშმაკისათვის სულის მიყიდვა და “ცამდის მაღალი ციხის” აგება უღვთო საქმის ორი, ერთმანეთის შემავსებელი, გამოხატულებაა. არსებობს მურმანის ვინაობის განსხვავებული ინტერპრეტაცია. კითხვა ასეა დასმული: როგორი უნდა ყოფილიყო ლიტერატურული “ეთერიანი” და მისი გმირი მურმანი? რ.ჩხეიძე[9] ამოდის რა ძირითადად სწორი ვარაუდიდან, რომ “ეთერიანის” ეპიკური სხეული დაზიანებულია, ასკვნის, რომ “ყველაზე ძლიერ ალბათ მურმანის სახე დაზიანდა”. იგი ხალხური ვერსიების წერილობით დედანში ვარაუდობს მურმანს, როგორც “ღირსეულ პიროვნებას”, ფაუსტის მონათესავეს, ვისთვისაც “სიყვარულის სრულყოფილი განცდა” სამყაროს საიდუმლოთა შეცნობის ტოლფასია, ადამიანს, რომელიც “ამაღლებულ მიზანს მიელტვის”, გმირს, რომელიც “იქნებ უშუალოდ შეება გველეშაპს, იქნებ სიკვდილის წყლები გადალახა” და ა.შ. მაგრამ, ვიკითხოთ, თუ არსებობენ ფოლკლორში ან ლიტერატურაში ამგვარი ეკლექტური გმირები? თუ არის წარმოსადგენი გველეშაპმებრძოლი გმირი, ქალწულის გამომხსნელი, რომელიც სიყვარულის მოსაპოვებლად, გამოხსნილი ქალწულის გულის გასაღებად სულს უთმობს ბოროტეულს, რომელიც წესით მისი ანტაგონისტი უნდა იყოს? ან თუ ჩანს რაიმე კვალი ხალხურ ჩანაწერებში მურმანის ფაუსტური ძიებისა? გარდა ამისა: სიყვარული ღრმადპიროვნული გრძნობაა, მითოსური გმირის შინაგანი სამყაროსგან იგი შორს არის. გველეშაპმებრძოლნი სიყვარულისთვის არ იბრძვიან, არც ამირანი იტაცებს სიყვარულისთვის ყამარს. თუ მიზნად დავისახავთ მურმანის რეაბილიტაციას, - “ადამიანი, ვისაც ასეთი სიყვარულის უნარი შესწევს, შეუძლებელია დაცლილი იყოს სულიერებისაგან”, ამისათვის სრულიადაც არ არის აუცილებელი მისი გადაყვანა საპირისპირო ჟანრში, მისი ჰეროიზაცია ან ფაუსტურ პარადიგმაში ჩასმა იმ პერსონაჟის სახით, რომელიც სიყვარულში ეძებს წუთისოფლის საიდუმლოს ამოცნობას. ბოლოს და ბოლოს, მურმანი მხოლოდ ნაწარმოების გმირია, ის “ტექსტის ტყვეა” და არა რეალური პირი, რომლის შინაგან სამყაროში ახალ-ახალი მოულოდნელი თვისებების აღმოჩენა შეგვეძლოს. მისი ამბავი ჩვენ ერთადერთი წყაროდან - ხალხური ჩანაწერებიდან ვიცით და უფლება არ გვაქვს, არ მივიღოთ ის განაჩენი, რომელიც გამოტანილია მის მიმართ და ჩაწერილია მის ტრაგიკულ ბიოგრაფიაში - ტექსტში. საეჭვოა, ლიტერატურული “ეთერიანის” ავტორს სხვა განაჩენი გამოეტანოს მისთვის. თუმცა “თანაგრძნობაც” შეიძლება და “გულწრფელი სიყვარულიც” (როგორც ჯონ მილტონის “დაკარგულ სამოთხეში” მოჯანყე და დაცემული ანგელოზის მიმართ), რადგან სამუდამოდ დაიღუპა ადამიანის სული, ჩასაფრებულმა მტერმა იზეიმა ღვთის ხატზე გამარჯვება. მაგრამ არც ჩვენი სინანული, არც თანაგრძნობა არაფერს შეცვლის მის ბედში, რადგან თავად არა აქვს სინანული. ხალხური ვერსია ჩვენ გვაფრთხილებს მურმანის მაგალითით. თუმცა ის არ ეწევა შიშველ მორალიზებას, არ გვასწავლის ჭკუას. ის გვაფრთხილებს სწორედ ისე, როგორც ღვთის ხმა აფრთხილებდა პირველ კაცისმკვლელს: “ცოდვა ჩასაფრებულია კართან: შენკენ აქვს მას ლტოლვა, შენ კი იბატონე მასზე” (დაბ. 4:7). თუ ეს სიტყვები არ გაუქმებულა არათუ ამ ჩვენს ყოვლისდამტევ და ყოვლისმოსალოდნელ საუკუნეში (ეონში) ცოცხალი ადამიანების მიმართ, არამედ ტექსტებში, სიუჟეტურ დროში ჩაკეტილთა მიმართაც, მაშინ თუ ეყოფა ვისმე მორალური ძალა, შეეცადოს მურმანის აპოლოგიას იმ არგუმენტით, რომ მას “ასეთი სიყვარულის უნარი შესწევს”? რ.ჩხეიძე ფიქრობს, რომ გარდარეულ სიყვარულს შეუძლია გამოისყიდოს დანაშაული, რომელიც ადამიანმა ჩაიდინა სულის წინაშე. მაგრამ თუ სული დაიღუპა, როგორღა იცოცხლოს სიყვარულმა? სული, რომელიც არის ღვთის ნაპერწკალი ადამიანში, ხოლო "ღმერთი არის სიყვარული”? და “რაი მისცის კაცმან ნაცვლად სულისა თვისისა?” (მ. 16:26). ბოლოს და ბოლოს, ის სავარაუდო თხზულება, დავარქვათ მას “ამბავი მურმანისა”, თუ ის შუასაუკუნეებში დაიწერა, ხომ ქრისტიანულ ზნეობრივ და ესქატოლოგიურ მრწამსზე იქნებოდა დაფუძნებული. ანალოგიისთვის არ გამოდგება ჯ.მილტონის “დაკარგული სამოთხე”, სადაც მოჯანყე ანგელოზი რეაბილიტირებულია, შეწყალებულია ადამიანის მიერ. მისი ავტორი “უგებს” მას ადამიანური პოზიციიდან. მაგრამ ეს ნაწარმოები არ ეკთვნის შუასაუკუნეებს, ის პროტესტანტული ეპოქის ნაყოფია, რომლის მსგავსი არ შექმნილა აღმოსავლეთ საქრისტიანოში. ეშმაკისთვის სულის მიყიდვის აქტის ზნეობრივი შეფასება მხოლოდ ქრისტიანობაშია შესაძლებელი. ამ აქტში, რომლის ძალითაც საბოლოოდ დაიღუპა სული, შეუძლებელია ღირსების რაიმე კვალის დანახვა: “ღირსების ის სხივი, რასაც მურმანს საკუთარი სულის გაწირვა სძენს...” თითქოს ეს საკუთრება ჩვენი მოპოვებული იყოს, რომ შეგვეძლოს მისი გაწირვა. ან თითქოს აქ მურმანის საქციელში იგულისხმებოდეს მოყვასისთვის სულის (სიცოცხლის) გაწირვა, რასაც ქრისტე სიყვარულის უმაღლეს გამოხატულებად უთვლის ადამიანს. “უფროის ამისა სიყვარული არავის აქვს, რაითა სული თვისი დადვას მეგობართა თვისთათვის” (ი. 15:13). თუ უდევს წილი აქ ნახსენებ სიყვარულს იმ სიყვარულთან, რისთვისაც მურმანი სწირავს თავის სულს? ან ამ გაწირვას თუ აქვს რაიმე საერთო იმ თავგანწირვასთან, რასაც მაცხოვარი ახსენებს ადამიანს? (ისიც უნდა ითქვას, რომ აქ “სული” ნიშნავს არა იმ ნაწილს ადამიანისას, რომელიც შეიძლება ეშმაკის კერძი გახდეს, არამედ სიცოცხლეს). მურმანი უკვე, დღესვე (ეშმაკეული ვადის გასვლამდე) ჯოჯოხეთშია: ნდომა აქვს, სწვავს სურვილი, მაგრამ ვერ ეწევა სურვილს... ეშმაკმა გააცურა მურმანი. სული გამოსტყუა, სიყვარული კი ვერ მოაპოვებინა, რადგან ეშმაკი ის არსება არ არის, რომელსაც სიყვარულის გაცემა შეეძლოს. მურმანის სურვილი განუხორციელებელი რჩება. ეთერი მისთვის სიკვდილშიც მიუწვდომელია. მის საფლავზე ამოსული ეკალი უსიყვარულობის ნიშანია. ეს არის მურმანის ტრაგედია, რასაც არაფერი ეშველება: ფლობს განძს და ვერც ფლობს. დაბოლოს, შეიძლება ითქვას ასეთ მურმანზე, _ სხვა მურმანს კი არ იცნობს ფოლკლორი, - რომ მან “სრულყოფილად განიცადა სიყვარული”? [9, 49].

აბესალომი

იმ დიალოგის შემდეგ, მას მერე, რაც მურმანისგან აბესალომმა ეთერზე მოისმინა – მის სიმრთელეზე, სილამაზეზე და მიუწვდომლობაზე, რომ ეთერს ბროლის კოშკში დაუბრუნდება თავისი სილამაზე, რომელიც საქორწილო ტახტზე მჯდომარეს ფეტვმა დაუფარა, როგორც ადრე კონკები ფარავდა, – აბესალომი სნეულდება. ის არ ჰგავს იმ აბესალომს, გალაღებულს, სანადიროდ გასულს, ეთერის მომნადირებელს. ახლა ის სნეულია მიჯნურობით, საწადელის მიუწვდომლობით, სასურველის “ვერ-მიხვდომისა წყენითა”. სად არის გამოსავალი, ხსნა, განკურნება? ერთადერთი, რასაც ამ დროს ტრადიციული ეპოსი და ცხოვრება სთავაზობს სასომიხდილ მიჯნურს, სასურველის მოტაცებაა. მაგრამ “ეთერიანში” ეს არ ხერხდება. ეპოსი საბოლოოდ ემიჯნება ზღაპარს, სადაც გასაჭირში ჩავარდნილ გმირს მეყსეულად ევლინება შემწე. აბესალომს არ გამოუჩნდა შემწე, რომელიც მას მოატაცებინებდა ან თავად მოუტაცებდა ეთერს. წუთისოფლის ტყეში აბესალომმა ჰპოვა თავისი ცალი – ანიმა, მაგრამ დაკარგა იგი. და მისი ეს მდგომარეობა ტრაგიკულია: სჯობდა, ყველაფერი სიზმარი ყოფილიყო! აბესალომი გვიჩვენებს ანიმა-დაკარგული ადამიანის სახეს. ის განახევრებულია, ის ცალია მხოლოდ და, როგორც მხოლოდ ცალი, განწირულია დასაღუპავად. ის ტარიელის მდგომარეობაშია. ტარიელმა იცის, რომ არსებობს ანიმა, მაგრამ არ იცის მისი ადგილსამყოფელი, მისი მოპოვების გზები და იტანჯება. აბესალომმა თუმცა იცის ეთერის სამყოფელი, მაგრამ მას არა აქვს მისი დაბრუნების სახსარი და კვდება. ნესტანი და ეთერი – ორივენი მიუდგომელ კოშკში არიან სასიძოს მოლოდინში გამოკეტილნი. ორივენი უნდა მოელოდნენ მხსნელს. მართალია, ნესტანის წერილი იუწყება, რომ მას იმედი არა აქვს ამ წუთისოფელში ტარიელთან შეხვედრისა, მაგრამ ეპოსის ლოგიკით, იგი ტარიელმა უნდა იხსნას. ეს მის ბედშია ჩაწერილი. მაგრამ რა დღეშია ეთერი? ეთერიც ელის მხსნელს, მაგრამ მას, ვინც მხსნელი უნდა იყოს, არ ძალუძს მისი გამოხსნა “გარდაქაჯული” მურმანის კოშკიდან. ის თუმცა არ მდებარეობს სადღაც დასაკარგავში, არამედ აქვეა, მისი სასახლის მეზობლად, მაგრამ ეს მეზობლობა, ეს სიახლოვეა სწორედ, “სიშორის სიახლოვე”, რომ აასკეცებს აბესალომის მწუხარებას, თვალნათლივ აჩვენებს რა მის უძლურებას. ასეთი უძლური იყო დიდხანს ტარიელი და დასასრული არ უჩანდა მის ურვას. ის დაღუპული იყო ამ უსასრულო წუხილში. ამ უდაბნომ, ამ კიდეგანობამ, ამ სულიერმა დეპრესიამ – მის ყოველდღიურ ყოფაში დაისადგურა, შეიქნა მისი წესი ცხოვრებისა, რომელიც მისი ბუნება ხდებოდა, რომ ავთანდილს არ მოესწრო. ტარიელს გამოუჩნდება შემწე, რომელიც მის ნაცვლად ეძებს მის დაკარგულ სატრფოს. ის აკეთებს იმას, რისი გაკეთებაც ტარიელს თავის მდგომარეობაში არ შეუძლია. ერთადერთი შემწე, ვინც უნდა შეწეოდა აბესალომს დაკარგული ეთერის დასაბრუნებლად (წარმოვიდგინოთ, რომ ის ქაჯებს ჰყავს მოტაცებული), სხვა ვინ შეიძლება ყოფილიყო, თუ არა მურმანი. ის არის მისი ყმა, ქვეშევრდომი, ვეზირი. ვეზირმა უნდა უშველოს მას სიყვარულში, რადგან მეფის სიყვარული და ყველაფერი, რაც მას მოსდევს, როგორც შედეგი (ქორწილი, ძეობა), სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის მოვლენებია და მაღლა დგას ვეზირის პირადულ ბედნიერებაზე. მაგრამ ვეზირი აბესალომისა არის მისი უბედურების წყარო. თუ ზღაპრის ენით ვილაპარაკებთ, მურმანი აბესალომისთვის ცრუგმირია, რომელიც იტაცებს მთავარი გმირის მონაპოვარს და სურს, მისი პიროვნებაც მიითვისოს. მურმანი ანტიგმირია: ტრადიციული ეპოსის კუთხიდან თუ შევხედავთ მის საქციელს, ის სჩადის იმის საწინააღმდეგოს, რასაც გმირი უნდა სჩადიოდეს. გმირი უნდა ათავისუფლებდეს კოშკიდან მზეთუნახავს, მურმანი კი ამწყვდევს მას. ტყვე მოელის მხსნელს და მხსნელიც თავის დროზე მოევლინება მას. ეს გარდაუვალი წესია. მაგრამ “ეთერიანი” იმით არის განსაკუთრებული, რომ ის არღვევს ამ წესს: დატყვევებულ ეთერს არ ჰყავს გამომხსნელი, მეტიც: ის ნამდვილად არ მოელის მას. იქმნება შთაბეჭდილება, რომ მურმანმა ეშმაკის შემწეობით არა მხოლოდ ეთერი დააზიანა, არამედ აბესალომიც. ეთერთან ერთად აბესალომს წაერთვა მხნეობაც, წაერთვა ის, რასაც რუსთაველი ერთ-ერთ პირობად უყენებს ჭეშმარიტ მიჯნურს: “დათმობა, მძლეთა მებრძოლთა მძლეობა”. აბესალომი აღარ არის ის მიჯნური, რომელსაც სიყვარულის ძალა აძლევს საგმირო აქტის ჩადენის სტიმულს. ის დაძაბუნებულია ხორციელად და სულიერად. ეს სიძაბუნე, შეიძლება ვიფიქროთ, ეშმაური ქმედების შედეგია. რატომ მოხდა ასე? ასე მოხდა, რადგან აბესალომი დაჰყვა, თუმცა თავისდა უნებურად, ეშმაკის ნებას. თავისი არჩევანით საშუალება მისცა ეშმაკს მისი ჯოჯოხეთური გეგმის განსახორციელებლად. “ვის გინდათ ქალი ეთერი?” – სწორედ ამ სიტყვებს, რომლებიც აბათილებენ ტყეში მიცემულ საშინელ ფიცს, მოელოდა მისგან ეშმაკი. აბესალომი არ არის ეშმაკის ტყვე, როგორც მურმანი, მაგრამ ის დასჯილია იმისათვის, რომ არ ეყო თმენა ეშმაკის განზრახვის ჩასაფუშავად. ეს იყო ჩავარდნა აბესალომის ნებაში. მურმანის ხელით შემოდის განსაცდელი აბესალომისთვის. განსაცდელის წინაშე დგას არა მხოლოდ მურმანი, რომელსაც, როგორც თავისუფალი ნების მატარებელს, შეეძლო უარი ეთქვა ეშმაკის რჩევაზე, არამედ აბესალომიც, რომელსაც ასევე შეეძლო არ დაეთმო ეთერი. მაგრამ აბესალომი თმობს ეთერს, განსაცდელში მარცხდება იგი და ამის გამო ტყეში წარმოთქმული ის ფიცი დამოკლეს მახვილივით დაღირებულია მის თავზე. აბესალომს არა ჰყავს ავთანდილი, მაგრამ მას ჰყავს მარეხი, რომელიც ასმათობას უწევს მას. მაგრამ ასმათი უძლურია ავთანდილის გარეშე. ასევე უძლურია მარეხიც, მაგრამ მას არ შეიძლება ჰქონდეს ვინმეს იმედი. რა შეუძლია მარეხს? მას მხოლოდ ის შეუძლია, რასაც იგი სჩადის აბესალომისთვის: მას მხოლოდ მიაქვს მისი სიყვარულის ამბავი ეთერთან. მარეხი შუამავალია ანიმუს-სა და ანიმა-ს შორის.

ესქატოლოგიური შეხვედრა

აბესალომი და ეთერი შეხვდნენ ერთმანეთს, მაგრამ ეს შეხვედრა არ ჰგავს სამიჯნურო შეხვედრას. აბესალომი განწირულია, ეთერის ნახვა ვერ განკურნავს მას. რატომ ხდება ასე? მხოლოდ იმიტომ, რომ ეთერს დაუგვიანებია? “ძმაო, მოვიდა ეთერი, თუღა გაქ თვალში ნათელი!” მომაკვდავი პასუხობს: “მოვიდეს, თუღა მოვიდა, არა მაქვს თვალში ნათელი” (¹5, ქართლი). ჩანს, ეთერის შუქმაც, ერთ დროს მუხის ფუღუროდან რომ ანათებდა, ვერ იხსნა იგი. ისიც ჩანს, რომ ხსნას აბესალომი საჭიროებს, არა ეთერი. რა შეიძლება ითქვას ამ დამასრულებელ ეპიზოდზე? ეთერი ბრუნდება აბესალომთან, მაგრამ აბესალომი კვდება. სიცოცხლეში შეუყრელნი სიკვდილში შეეყრებიან ერთმანეთს. რატომ ხდება ეს? ნუთუ ისე ღრმად შეაღწია ეშმაკის მანქანებამ ადამიანის ყოფაში, რომ სიყვარული უძლური აღმოჩნდა მის წინაშე და ვერ მკვიდრდება წუთისოფელში? ეს თითქოს ასეც უნდა მომხდარიყო – რადგან “ყოველი სოფელი ბოროტსა ზედა დგას”. ასე ხდება წუთისოფლის საზღვრებში. ეთერის დაბრუნება, რომელიც მხოლოდ შენაცვლებაა მისი ხსნისა, არაფერს ცვლის აბესალომის ტრაგიკულ ბედში. ეთერი კი არ უნდა დაბრუნებულიყო, არამედ უნდა გამოხსნილიყო, უნდა გამოჩენილიყო გმირი, პიროვნება, რომელიც ჩაიდენდა ამ აქტს, დაამხობდა ბოროტებას, როგორც ნათქვამია, რომ “ბოროტსა სძლია კეთილმან, არსება მისი გრძელია”. მხოლოდ ეს აქტი ხსნისა, ნებელობითი აქტი, გაარღვევდა წუთისოფლის საზღვრებს და გაიყვანდა ყოფიერებას აბსოლუტურ დასასრულში. ის ესქატოლოგიური ჟამის გმირი, რომლისგანაც მოელის ხსნას არა მხოლოდ წუთისოფლის ტყვე ეთერი, არამედ მთელი ყოფიერება, აკლია “ეთერიანს”. ის, ვისაც უნდა ეკისრა ეს ამოცანა, სნეულია და მისი სნეულება, პირველ რიგში, ნების სნეულებაა. ხსნა არ არსებობს თავისუფალი ნების გარეშე. მართალია, ტარიელი უავთანდილოდ ვერ მიაღწევდა საწადელს, მაგრამ ავთანდილიც უძლური იქნებოდა უტარიელოდ, თუ რომ ტარიელის ნება არ გათავისუფლებულიყო სატანის საკვრელთაგან. ავთანდილს არ შეეძლო ტარიელისთვის ქვაბში მიეგვარა ნესტანი, ეს არ იქნებოდა ხსნა. ნესტანის გამოხსნაში ტარიელის ნება და ხელი აუცილებელი იყო. ტარიელის ხსნა და ნესტანის გამოხსნა ერთდროულად უნდა მომხდარიყო. ისინი პარალელური აქტებია. თითქოს “ეთერიანის” დასასრული ტრაგიკულია. სიყვარული ამქვეყნად მარცხდება. მაგრამ მისი მეუფება გააღწევს ამ წუთისოფლის მიღმა, სადაც ხდება გაყრილთა შეერთება. ამის ნიშანი მათ საფლავებზე ამოსული ია და ვარდია. ამოდის მათ შორის ეკალიც, ეშმაკის მოქმედების ნიშნად, მაგრამ გაივლის ვინმე გამვლელი და ამოძირკვავს ეკალს. განა ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ეშმაკის მანქანება ჩაფუშულია? ჯადოსნურ ზღაპარში, რომელიც “ეთერიანის” მხოლოდ ექსპოზიციას წარმოადგენს, მოქმედება იმ ზღურბლამდე მიდის, რომლის შემდეგ იწყება ახალი ერა, უბოროტო და უეშმაკო, რადგან ზღაპრის გმირმა არ დატოვა პირობები ბოროტებისა და ეშმაკის მანქანებათა ასაღორძინებლად. გაყრილთა ბედნიერი შეხვედრა ამ წუთისოფელშივე ხდება ზღურბლთან და ისინი გადადიან ახალ ეონში. ხოლო რაც ხდება “ეთერიანში”, ზღაპრის უარყოფაა. ასეც შეიძლება გავიაზროთ მასში გათამაშებული დრამა. “ეთერიანის” საკუთრივი ამბავი ქორწილიდან იწყება, რაც ზღაპრისთვის დასასრულია. მაგრამ რაც ზღაპრის დასასრულია, ის დრამის დასაწყისია, რომელიც მთავრდება სიკვდილით ანუ წუთისოფლის წესით. ზღაპარში კი წუთისოფლის წესი გაუქმებულია. რა ხდება “ეთერიანის” ქორწილზე, რომელიც ზღაპრის ესქატოლოგიური ქორწილის ყოფითი სახეა? მურმანის სახით ზღაპრის ცრუგმირი აღდგა თითქოს სასჯელიდან და კვლავ დაისაკუთრა ნამდვილი გმირის მონაპოვარი. აქ იმარჯვებს, მაგრამ დროებით, ის, ვინც ზღაპრის ბოლოს მხილებულია, როგორც ანტიგმირი. ის ჩაფუშავს ნამდვილ ქორწილს და ეკლის სახით ჩადგება მეფესა და რძალს შორის. ეშმაკი, კაცობრიობის მტერი, ანგრევს აშენებულს ისევ და ისევ ადამიანის ხელით. ის გამოჩნდება ზღაპრის ბოლოს და უკან დაატრიალებს ყველაფერს. კვლავ წვალება, წუხილი, სინაკლულე, რაც, როგორც ვიცით, იწვევს გმირის გასვლას სახლიდან, მის გადაკარგვას. ეთერი კვლავ მოსაპოვებელია, ის კვლავ ამ წუთისოფლის ეშმაკეულ კოშკშია გამოკეტილი. ეშმაკი, რომელთანაც მურმანმა ხელშეკრულება დადო, ესქატოლოგიური ქორწილის მტერია. ის ხელს უშლის ახალი ცისა და ახალი მიწის შექმნას, მას სურს სამარადისოდ გაგრძელდეს დაცემული სოფლის ჟამთა დინება. წუთისოფელში ის უდარაჯებს ყოველ მურმანს და უცდის შესაფერ ჟამს, რომ გამოიყენოს იგი თავისი მიზნის მისაღწევად. ეშმაკს სურს ადამიანის სულის ხელში ჩაგდება, მაგრამ უფრო მეტად მას სურს, რომ ჩაიფუშოს საბოლოო ქორწილი და სამუდამოდ გაყაროს ერთმანეთს მეფე და სძალი. მაგრამ საბოლოოდ ეშმაკი უძლური გამოდგა. მან მხოლოდ მურმანის სული ჩაიგდო ხელში, ქორწილი კი ვერ ჩაფუშა. ქორწილი დაუსხლტა მას ხელიდან და იმ სამეფოში გადაინაცვლა, სადაც ეშმაკს აღარ ძალუძს შეღწევა. იმ სამეფოს ნიშნები ია და ვარდია, სხვადასხვა ჟამის ყვავილნი, ამიერიდან მარადისობაში განუყოფელნი (ეკალი მათ შორის ეფემერულია, მას აქვე ამოძირკვავს ყოველი გამვლელი), და წყარო ოქროს თასითურთ სიმბოლოდ მათი შენდობისა.

P.S. თავის დასაწყისში ნახსენები იყო ჰიპოთეზა “ეთერიანის” ლიტერატურული წარმოშობის შესახებ. მოყვანილი იყო არგუმენტებიც ნარკვევში გატარებული იყო პარალელები “ვეფხისტყაოსანთან”. ახლა შეიძლება ითქვას, რომ “ეთერიანი”, თუკი ის მართლაც ლიტერატურული წარმომავლობისაა, “ვეფხისტყაოსანს” წინ უნდა უსწრებდეს, თუმცა მის ეპოქაში უნდა იყოს შექმნილი. “ვეფხისტყაოსანი” მესახება “ეთერიანის” რეპლიკად, იმის საჩვენებლად, რომ არსებობს ხსნა, რომ არათუ ბროლის კოშკი, არამედ ქაჯეთის ციხის ძლევაც შესაძლებელია, რადგან არსებობს ამქვეყნად, ამ დაცემულ წუთისოფელში, მეგობრობა, სიყვარული, ერთგულება. “ეთერიანის” სამი პერსონაჟი და ერთი ტოპოსი “ვეფხისტყაოსანში” პოულობენ თავიანთ შესატყვისებს: აბესალომი – ტარიელში, ეთერი - ნესტანში, მარეხი – ასმათში, ბროლის ციხე – ქაჯეთის ციხეში. ავთანდილის ადგილი “ეთერიანში” ცარიელია. და ეს არის სწორედ “ეთერიანის” ტრაგედიის მიზეზი. “ვეფხისტყაოსანი” ავთანდილის გამოჩენით ძლევს ამ ტრაგედიის შესაძლებლობას.

დამოწმებული ლიტერატურა

1. ბარდაველიძე ჯ., ინდივიდუალური ხასიათის პრობლემა ფოლკლორში, ქართული ფოლკლორი III, “მეცნიერება”, თბ., 1969.

2. გილგამეშიანი, ძველი შუამდინარული ეპოსი, “განათლება”, თბ., 1984.

3. ეთერიანი, ამბავი აბესალომ და ეთერისა. შედგენილი სახალხო ლექსებისა და ნათქვამებისაგან პეტრე უმიკაშვილის მიერ. დაბეჭდილი ექვთიმე ხელაძისაგან. ტფ., 1875.

4. ეთერიანი, ხალხური სიტყვიერება IV, მეორე სერია, რედაქცია, შესავალი სტატია და შენიშვნები მ.ჩიქოვანისა, “საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა”, თბ., 1954.

5. ინგოროყვა პ., ჩახრუხაძე პოეტი.მოგზაური., “კავკასიონი” 1-2, ტფ., 1924.

6. ინგოროყვა პ., რუსთაველის ეპოქის სალიტერატურო მემკვიდრეობა, “რუსთაველის კრებული”, 1938.

7. კიკნაძე ზ., ქართული მითოლოგია I, ჯვარი და საყმო, ქუთაისი, 1996.

8. ქურდოვანიძე თ., ეთერიანი, “თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა”, თბ., 1974.

9. ჩხეიძე რ., მურმანის ტრაგედია, ლიტერატურულ-ფოლკლორული ცდა, “ლომისი”, თბ., 1995.

10. Коккьяра Дж., История фольклористики в Европе, М., 1960.

11. Курдованидзе Т., Указатель сюжетов грузинской народной сказки, “Мерани”.Тб., 2000.

12. Bausinger H., Formen der “Volkpoesie”, Erich Schmidt Verlag, Berlin, 1980.

ტექსტები*

1. ეთერი - გერი

(¹ 18 კახეთი)

აბესალომ და ეთერი ღმერთმა შეყარა ერთფერი! ერთი კაცი იყო და ამ კაცმა სხვა მიიყვანა ცოლი. იმ კაცსა ყვანდა ერთი გერი და, ვინც მიიყვანა, იმასაც ყვანდა ერთი შვილი. მემრე იმ შვილსა სწავლაში ატარებდა ის დედინაცვალი და ის ეთერი, როგორც იცი დედინაცვალის ამბები, ბარათა ყვანდა ძროხის მომვლელად. რამწამ ადგებოდა, მაშინვე იმ გერს ეტყოდა, რო ე ძროხა წაიყვანე. ერთ პატარა ნატეხ პურს მისცემდა და ეტყოდა: შენცა ჭამე, გამვლელსაც აჭამე და აქაც მოიტანეო. მაინც რას იზამდა, ადგებოდა და გამვლელსაც აჭმევდა, გამომვლელსაც და შინც მიიტანდა. მშიერი რჩებოდა. მემრე გააგდო ის ფური. ბებერმა დედაკაცმა დაინახა, ეთერს კვირიტავი ეჭირა, მატყლი და საქმე. ბებრის სახლთან წყალი მიდიოდა. ეთერს ჩაუვარდა კვირისტავი და დაუძახა: დედი, მომაწოდეო. მოდი, შვილო, ძირს ჩამოდი, მკლავი მტკივა და დამიზილეო. ჩავიდა და დაუზილა. ბებერმა ასწავლა: ვირიფერ წყალმა რომ ჩამოიაროს, არ ჩაყო თავიო. შავში არ ჩაყო და ოქროსფერში ჩაყეო. ყველამ ჩამოიარა. ოქროსფერმა რომ ჩამოიარა, ეთერმა მაშინ ჩაყო თავი და ოქროსფერი თმა გაუკეთდა. მემრე შაიხვია თმა. ფური მიაგდო და მივიდა დედინაცვალთან. როცა გამოუჩნდა ბეწვი ოქროს თმისა, დედინაცვალმა ჰკითხა: ეგა რა არიო? შეეშინდა და უამბო: ეგერ, ეგრე, ჩამივარდა ტარი, ბებერმა დამიძახა და იმან მასწავლაო. მემრე დედინაცვალი ადგა და თავისი ქალი გამოიყვანა სკოლიდან და ის გაგზავნა ფურთან. ქალმა ძალად ჩააგდო ტარი და დაუძახა: ჰე, ბებერო, მომაწოდე ტარიო. - ჩამოდიო, როგორც ეთერს უთხრა, იმასაც ეგრე უთხრა, დამზილეო. ჩავიდა და დაუზილა და იმასაც უთხრა: ოქროსფერში არ ჩაყოო. შავში არ ჩაყოო და ვირიფერში ჩაყეო. ვირიფერში ჩაყო და გარშემო შემეერტყო ჭუჭუები რგოლივით. რო მოვიდა, დედი, აი, რა მაქო! დააჭრიან და მოუვა, დააჭრიან და მოუვა. მემრე ისევ ეთერი გააყოლა ძროხას და ის ქალი შინა ყავს. მემრე კარგი დღეობა მოდის და, რაც სოფლებია, იქიდან ხალხი სულ მოდიან ეკლესიაში. დედინაცვალი და ის ქალი წავიდნენ და ეთერს უთხრა, ის ფური უნდა დაკლან, რომელსაც ეთერა დასდევდა. ეთერას უთხრეს: ვარცლი ცრემლით უნდა აავსოო. ეთერი ტირილით იკლავს თავს, როგორ უნდა ავავსოო. ფურმა უთხრა: მე რომ დამკლავენო, წაიღე ჩემი კერძიო და სარდაფში ჩაასხიო. რო დაკლეს და მიაწოდეს კერძი, შვილო, სარდაფში ჩაასხა. ავიდა და ადგა და იმ ბებერს შეეკითხა: რა უნდა გავაკეთოო? აი, შვილო, რა უნდა გააკეთო. მარილიანი წყალი გააკეთე და ვარცლში ჩაასხიო. ფეტვი ქონდა კიდევ ასაკრეფი და ასწავლა: დაუძახე, შვილო, ქათმებსა და აკრიფეო. დაუძახა ქათმებს და აკრიფა, სანამ დედინაცვალი ეკლესიიდან მოვა. ფურმა უთხრა, როცა გაგიჭირდეს, ახადე ორმო და გიშველიო. ახადა ორმო და ამოვიდა ოქროს ცხენი, ოქროს ქოშები და ტანისამოსი. ქოშები ჩაიცო, შეაჯდა ამ ცხენს და მიდის და მიდის. სანამ ის დედინაცვალი მოვა, უნდა მოვიდეს შინ. უნდა ტანსაცმელი ჩაეწყო, რაცა ფურმა უთხრა. ხალხმა გზა უყვეს, როცა მიდიოდა. შეიქნა ქოთქოთობა. გადმოხტა ცხენიდან, დაანთო კელაპტრები ეკლესიაში. მარდად მიდის ცხენით, სანამ დედინაცვალი მოვა. ქოში ჩაუვარდა წყალში და მივიდა შინ. გაიხადა ტანისამოსი და ჩააწყო შიგ. დედინაცვალი და ის ქალიც მივიდნენ... ერთი ხენწიფე იყო და გაატანა ცხენები იმ წყალზედა. და ნაზირ-ვეზირებმა უთხრეს, წყალი არ დალიაო. ძლიერო ხელმწიფეო, იმ წყალში რაღაც გდია ყვითლადა და იმითვის არა სვამენო. მემრე ადგა, წამოიდა ხემწიფე, მივიდა და ამოიღო ქოში. ხემწიფე საქორწილო იყო რა... იმანა თქვა: ვისაც ეს გამოადგება, ის უნდა შავირთოო. ჩამოიარა სოფლებში, შვილო, და მივიდა იმ დედინაცვალთან. დედინაცვალმა ეთერი გოდორში ჩასვა და თავისი ქალი იქ დაიმყოფა, რომ მისცეს ხემწიფეს. შინჯავენ და ის ქოში ზოგს დიდი ადგება, ზოგს - პატარა. დედინაცვალმა თავის ქალს ფეხი წაათალა, ქოში დიდი უნდა, აღარ ადგება, აღარ ადგება. ხემწიფე დაჯდა გოდორზე და ეთერამ დაბლიდან ნემსი ამოყო და უჩხვლიტა. ხემწიფე წამოხტა: ეს რა ამბავიაო. ქალი კი ამოიყვანეს და ქოშიც გამოადგა. მე ეგ უნდა შევირთო, თქვა ხემწიფემ და დანიშნა და წაიყვანა. ძალიან დიდი ქორწილი ქონდა. როცა მეფე-დედოფალმა დაიძინა, ერთი მურმანი შაეჩვია. კარგი იყო ის ქალი. ობლად იყო გაზდილი, მარა კარგი იყო. მურმანმა ეშმაკს უთხრა: ნეტავი ეს ქალი ჩემი გახდესო. ეშმაკმა უთხრა: რას მომცემო? შენი სული მამეო. რასაც ღამესაო ერთად დაიძინებენ, იქო ბუხარი არი და ერთი ჯამი ფეტვი დადგიო ბუხარზე და კბენრად გადაიქცევა. დედოფალი როცა ადგება, თავს შეახლისო... ეგრე იქცა კბენრად და ვერ მააშორეს. მერე ხემწიფემ დაიძახა: ქალი ვის უნდა ეთერი, ქალი ამპარტავანიაო. - მე მინდაო, მეო, - დაიძახა მურმანმა. წაიყვანეს მემრე. ერთს სადმე ციხეში შაიყვანა, რო ცას წვერი უბჯენია, და იქ არი. ცხრა რძალი ყავ და ერთი მული. ისინი ყავ პირისფარეშად. მემრე იმისმა ქმარ, აბესალომმა უთხრა, რომ ეთერიო, რა მიყოო. მურმანმა უთხრა აბესალომს: ეთერი ციხეში არისო, ცას წვერი მიუბჯენიაო და ერთი მული ყავს პირისფარეშიო. ხემწიფის შვილი გახდა ეგეთი ავად, რომ მეტი არ იყოს, ჯავრიდანა. მემრე თავის დას უთხრა: წადი და უთხარი ეთერისაო: წამოველი აპრილ - მაისსაო, ეთერო, ადექი და წამოდი, იქნება მამირჩეს ძმა ისაო. ადგა და მემრე ამოიღო თავის ზითვი, დანა. აბესალომს ენა აღარ ქონდა და ცოცხალი აღარ იყო.

ჩემო მზითვის დანაო,

ჯიბეში ზიხარ განაო,

ამოგიღებ და დაგისვამ

მარჯვენა ძუძუსთანაო.

ამოიღო და დაიკრა გულში. ისინი, ცოლ-ქმარი, დაიხოცნენ და ორივე

დაასაფლავეს.

თავით ვარდი ამოვიდა და ბოლოში წყარო. ვინც მივიდოდა, შესანდობარს სვამდა. მერე მურმანმა ძალად მოიკლა თავი. იმას თავში ძეძვები მოუვიდა.

2. ეთერი - ობოლი (უდედმამო, უდედინაცვლო)

(¹9, ქართლი)

იყო და არა იყო რა, იყვნენ ღარიბი ცოლ-ქმარი. მათ ჰყავდათ მზეთუნახავი ქალი. ამ ქალს ეთერს ეძახდნენ. ეთერს მშობლები ადრე დაეხოცა, დარჩა ობლად. ეთერმა იფიქრა, მე რომ არ დავეხმარო, ვაი თუ ჩემი მშობლების სული ჯოჯოხეთში მოხვდესო. ადგა და ღმერთს შეუთქვა. და ჯდა ქალი შარაგზაზე და გამვლელ-გამომვლელს თავს უხილავს. სწორედ ამ გზაზე, სადაც ეთერი იჯდა ხის ძირასა, ერთი ხელმწიფის შვილი დადიოდა ხშირათ სანადიროთა. ამ ხელმწიფის შვილს ერქო აბესალომი. ეთერმა აბესალომსაც უთხრა: ხელმწიფის შვილი კი ხარ, მაგრამ, რაკი ღვთისთვის ფიცი მიმიცია, შენც უნდა გაგიხილო თავიო. ადგა აბესალომი და კალთაში თავი ჩაუდო. ორივეს დაეძინათ. მანამ ისინი გაიღვიძებდნენ, ქრისტე ღმერთმა ორთავეს გვირგვინები დაადგა თავზე. როცა გაეღვიძათ, ნახეს, რო თავზე გვირგვინები ადგიათ. აბესალომს მოეწონა ეთერი და უთხრა, ცოლად წამომყეო.

წამომყე, ეთერო, სახლში, ძირს ნუ უზიხარ ხესაო,

ადექი, სახლში გამომყე, აქ ნუ იღერებ ყელსაო.

ეთერმა არ დაუჯერა ხემწიფის შვილსა და უთხრა, შენი ცოლი ვერ გავხდებიო.

შენ დიდი ხარ, მდიდრის შვილი, დედ-მამითა ხარ ქებული,

მე ღარიბი გლეხის შვილი, ობლობით ვარ დაჩაგრული.

შენ წადი, ღმერთი გიშველის, დამტოვე წყალწაღებული.

მაგრამ აბესალომი არ მოეშვა. აბესალომს ძაან შეუყვარდა ეთერი. აბესალომი ეთერსა ქვეშ ჭალას ეფიცებოდა, თუ გიღალატეო:

ომში ხმალი მოვიქნიო, ზედ შუაზე გამიწყდესა,

ომში წყალი მოვიკითხო, წყარო იყოს, დამიშრესა,

ომში პური მოვიკითხო, ისიც იქვე გამიწყდესა.

ბოლოს ეთერმაც დაიჯერა აბესალომის ფიცი და წამოყვა ცოლად. აბესალომმა ეთერს შავტარიანი დანა აჩუქა (მაშინ ესეთი წესი იყო). აბესალომს ყავდა ერთი ვეზირი - მურმანი. ამასაც გასწყრომია ღმერთი და ეთერი შეჰყვარებია. ეხლა მურმანს უნდა, ისეთი წამალი იშოვნოს, რომ აბესალომმა ეთერი შეიძულოს და მას დარჩეს. ეშმაკს ეშმაკი გამოუჩნდა დამხმარედ და ასწავლა მურმანსა: ჯამით ფეტვი დადგი კარების ზემოთ. აბესალომი და ეთერი რომ შემოვლენ, აბესალომი თავს შეჰკრავს და ფეტვი ეთერს დაეყრებაო. გაივსება ეთერი კბენარით, ვერ გააცლიან და ეთერი შენ დაგრჩებაო. მართლაც, ესე მოხდა. აბესალომი იძულებული გახდა, ეთერი გამოეყვანა და ხალხში დაიძახა:

ვის გინდათ ქალი ეთერი, მე სანადიროთ მივალო.

რაკი არავის უნდოდა, გამოვიდა მურმანი, დაუჩოქა და შეღაღადა:

უბოძე შენსა მურმანსა,

შენი ერთგული ყმა ვარო.

მოკიდა თუ არა ხელი მურმანმა ეთერს, მაშინვე გასცვივდა კბენარი. აბესალომი ჯავრით ავად გახდა. აღარც ჭამა აგონდებოდა და აღარც – სმა. აბა, ხელმწიფის შვილი იყო, კი არაფერს არ აკლებდნენ! მაგრამ... მოუნდა ეთერის ნახვა. წავიდა და მურმანს შეეკითხა, ეთერი როგორ არიო.

მურმან, მურმან, შენსა მზესა, ეთერი როგორ რამეა?

მურმანმა უპასუხა:

რას კითხულობ, ცათასწორო, ცოლის ქება რა რიგია?

შენ გინახავს ბროლის ციხე, როგორ ცამდი მაღალია,

შიგ მიზის ქალი ეთერი, ყელი მოუღერებია.

ყელ-ყური მძივით სავსე აქვს, მკერდი ჩამოუთოვია,

მკერდის ჩამოთოვნისთვისა, ბაღი აუშენებია.

თავს ადგანან სამი მული, ია-ვარდის კონანია,

სამი მაზლი გვერდით უზის, დალესილი ფრანგულია,

მამამთილი ეზოში წევს, მთელ ხმელეთის პატრონია,

რომ მიხვიდე, არ მიგიღებს, ქალი ამპარტავანია.

აბესალომს ერჩია, ეს სიტყვები სულაც არ გაეგო. ის მაშინვე ძალიან ავად გახდა. უფრო შეწუხდა. თავისი და მარეხი გაგზავნა ეთერთან.

ადე, მარეხო, ვარსკვლავო, ეთერსა კარი უარე,

თუ გკითხოს ჩემი ამბავი, დაჯექ და მართლა უამბე.

თუ არა გკითხოს ამბავი, გამობრუნდი და იარე.

მარეხი წავიდა და მივიდა კოშკში. ეთერს შესჩივლა:

სამი თვე არის, მივლია: მარტი, აპრილი, მაისი.

ფეხშიშველს გადმომივლია მე საბრალოს სამთა ისი.

ადე, ეთერო, წამომყე, შენ მომირჩინე ძმა ისი.

ეთერმა არ დაუჯერა და უთხრა:

ნუ სტყუი, ქალო, ნუ სტყუი, ნუღარ თვალთმაქცობ ენითა,

ღვთისგან დადგმული გვირგვინი ძალით გადიგდო ხელითა.

შენმა მზემა, მისმა მზემა, ვისი ფიციც მიმიცია,

ჩემთვის მძივი, სამკაული, შალიფაში ჩამიწყვია.

მარეხი ცდილობს დაარწმუნოს ეთერი, რომ მურმანი ლაშქრობიდან აღარ დაბრუნდება (მურმანი ამ დროს სალაშქროდ არის წასული):

მურმან ლაშქართ არს წასული, იქიდან არ დაბრუნდება.

შენ ადექი, წამომყევი, ჩემი ძმა კარგად გახდება.

ეთერო, აგიგებ ჩარდახსა მარმარილოსა ქვისასა,

ისე შაგიყვან შინამდი, ფეხი არ სწიო ქვიშასა.

ეთერი წამოჰყვა მარეხს. აბესალომმა იცნო ეთერის ფეხის ხმა და ბრძანა:

- ეთერსა აქ მოსვლისათვის ცხენი უბოძეთ ჩაღარი.*

- ეთერსა ცხენი არ უნდა, მიეცით ქამარ-ხანჯალიო.

უპასუხა ეთერმა. მაგრამ აბესალომმა ეთერის ეს ნათქვამი ვეღარ გაიგონა. ის მოკვდა. ეთერმა ამოიღო ის დანა, აბესალომმა რომ აჩუქა, და თქვა:

აბესალომის დანაო, ჯიბეს მიდევხარ თანაო,

ამოვიღებ და დავიცემ მარჯვენა ძუძუსთანაო.

ერთადამც დავიხოცებით, ერთადამც დაგვმარხიანო.

გზის ძირსაც დაგვაღირებენ, გზის თავსაც დაგვმარხიანო.

წყარონი გადმოსკდებიან, შიგ ვერცხლის თასი დიანო.

ამდინარ-ჩამომდინარი სმიან და გვლოცავდიანო:

ეს რა კარგნი დახოცილან, ესევეც ადგებიანო!

ჩვენზეცა მოვლენ იანი, დილის ნიავი შლიანო,

მურმანზეც მოვლენ ეკლები, ვირნი საკორტნად დიანო.

მაგრამ ეს სიტყვები ეშმაკს გაუგია და უთქვამს:

ადგომა წესი არ არის,

სულითაც ცხონდებიანო.

მართლაც, ეთერი და აბესალომი ერთად დამარხეს. ლაშქრიდან რომ მოვიდა მურმანი და ეს ამბავი გაიგო, გაითხარა ეთერისა და აბესალომს შუა საფლავი და დაიმარხა. აბესალომის საფლავზე მართლაც ია და ვარდი ამოვიდა, მურმანზე კი დილა-საღამოს ლეკვები ამოძვრებიან და ყმუიან ხოლმე.

2-ა. ეთერი - ობოლი (უდედმამო, უდედინაცვლო)

(¹28, ფშავი)

იყო ერთი ხელმწიფიშვილი და იმას ერქო ელუსამელი, და იმასა ჰყვანდა ერთი ყმა გვერდით, ეშმაკებთან გაფიცული. სახელი იმისა იყო შერელომა. ის ბატონი ელუსამელი იყო, დიდი ხანი უცოლოდ დადიოდა, უნდა ცოლად შაირთოს ის გლეხის ქალი, რომელიც იმას თვალში მოუვა. მისდიოდა ხმა, რომ ერთ ადგილას ერთი ქალი გლეხისა მეწისქვილეებთან მესაფქვავედ იდგა, სახელად ეთერი. მივიდა ის ელუსამელი და დაინახა ქალი, ერთი სიტყვით, მზეს უდრის, და ჰკითხა ერთს კაცს, ქმრიანი ხომ არ არისო, და იმანაც უთხრა, არაო. წავიდა და დედას უთხრა ელუსამელმა:

ბაღდადს რომ უფლის ყანა დგას, ბრინჯაოს ადგა ნათელი.

ქარის წისქვილებ უბრუნავს, მესაფქვავეთ ჰყავ ეთერი.

ის მომეწონა, დედავო, ის არის ჩემი საფერი.

რა იმისმა დედამ ეთერის ქება გაიგონა შვილისაგანა, გაგზავნა შვილი და უთხრა: წადი, შვილო, და მოიყვანეო. წამოვიდა ელუსამელი და უთხრა ეთერსა:

გადამაყოლე, ეთერო, ეგ შენი კაბის სახელი.

ეთერი:

დამეხსენ, ელუსამელო, არა ვარ შენი საფერი.

შენ დიდი ხარ, დიდებული, დედ - მამითაც ქებული.

მე გლეხი ვარ, გლეხის ქალი, გლეხურად თავდადებული.

შენ რო შენი ჰქნა, წახვიდე, გამწირო წყალწაღებული!

ელუსამელი:

ეთერ, შენს მოღალატესა ზეცით ღმერთიმც გაუწყრება,

მტრისად მოქნეული ხმალი ვადაშიამც გაუტყდება.

იალბუზის მინდორზედა ქარიშხალიმც აუტყდება.

ძალიან მოწყურებულსა წყაროს წყალიმც დაუშრება!

ეთერი:

ამ პურმა და ამ მარილმა, ამ ღვინომა ვაზისამა,

სახნისმა და საკვეთელმა, გაწეულმა ხარისამა,

შენს მეტი ბიჭი არ მინდა... ფიცმა რა ქნას ქალისამა.

ადგა და გაჰყვა ეთერი ელუსამელსა. რა ნახა შერელომამა, რო იმის ბატონს იმისთანა ქალი მოეყვანა, შეშურდა და დაიბარა თავისთან ეშმაკები. მოუვიდნენ შერელომას ეშმაკები და უთხრეს: ძმობილო, რა გინდაო? აბა, ჩემმა ბატონმა ეთერი მოიყვანა და ამისთანა სიკეთე მიყავით, რომ მაგას ააშოროთ და მე დამჩესო. აიღეს ერთი მუჭა ფეტვი, შეულოცეს და მისცეს შერელომას და უთხრეს, რომ როცა ჯარზედ დასხდებიანო, მაშინ მიაყარე და სულ მკბენარათ აჩნდება და დაიწუნებსო. შერელომამაც ისე მოიხმარა ის ფეტვი და გადააჩნდა სულ ის ფეტვი ტილადა. ბევრი ეცადნენ, მაგრამ ვერაფერი უშველეს. ადგა და ამოთქვა ტირილითა ელუსამელმა:

ქალი ვის გინდათ, ეთერი, მე ხელს ავიღებ, წავალო.

შერელომა:

მე მინდა, შერელომასა, შენი ერთგული ყმა ვარო.

მისცა ხელში და წაიყვანა შერელომამა თავის სახლშია. გავიდა რამდენმე ხანი, შეიყარნეს ერთადა სანადირო ტყეში, ჩამოუვარდათ ლაპარაკი და უთხრა ელუსამელმა შერელომასა:

შერელომა, შენსა მზესა, შენი ცოლი რა ფერია?

შერელომა:

რას იკითხავ, ცათა სწორო, ცოლის ქება აუგია.

ხო შენც იცი ბროლის ციხე, როგორ ცამდი მაღალია.

შიგა ზის ქალი ეთერი, ყელი მოუღერებია.

ცხვირი - სტვირი, კბილი - მძივი, ბაგე ხახვის ფურცელია.

კარზედ უდგან ცხრანი მაზლნი, ფხაასხმულნი აფთარნია.

თავით უზის მამამთილი, გველვეშაპის მყლაპავია.

ფეხთით უზის დედამთილი, აბრეშუმის საცერია.

გვერდით უზის თავის მული, ცით ჩამოსულ ვარსკვლავია.

ყელ - ყური მძივით სავსე აქვს, შიგ ურევია გიშერი.

არ შეცდე და არ წახვიდე, თორემ ვეღარას გიშველი!

წამოვიდა გამწარებული შინა და სურვილისაგან ძალიან წუხით შეიქმნა. დედამ ბევრი უარა, ბევრი აწამლა და ვერ გაუგო სატკივრის თავი და თითონ-კი მალავდა, რითაც ავად იყო. უნდოდა, რომ მომკვდარიყო, რაკი იმისი სასურველი სხვისა ცოლი იქნებოდა შეცდომითა და თანეც იმოდენა ფიცს გადავიდა. წავიდა ბოლოს იმისი დედა ერთ ნაქებ მკითხავთან და აკითხვინა. იმ მკითხავმა უთხრა, რომ როცა მიხვალო, ერთი ხორცის ქადა გამოუცხვეო და, მიუტან თუ არაო, მაშინვე კარებს უკან დაიმალევო და ყური დაუგდეთ. მივიდა ბებერი, გამოუცხო ქადა და მოუტანა. თითონ კარებს უკან დაიმალა. როცა შემოსჭრა ქადასა, სთქვა:

ლამაზი ხარ, ქადაო, წვენ გიდგა წურვილივითა,

შაგხვრიტო, გულზედ მეწები, ეთერის სურვილივითა.

დედა:

შვილო, ვისი გკლავს სურვილი, ძილს არ გაძინებს მძინარსა.

წავალ და იმას გიპოვნი, წყალს ჩაუდგები მდინარსა.

ელუსამელი:

ადეგ, უშტარო, დედაო, ეთერსა კარად უარე,

ჯერ-კი ატირდი ბრალადა, მერმე თავ შეამპუარე.

წავიდა ბებერი, მივიდა და მიიჭრა ეთერთანა, ატირდა და უთხრა:

გამამყე, ქალო ეთერო, მზესა იმ შენის ძმისასა!

კარზედ აგიგებ ჩარდახსა, სულ ბროლ - მარილის ქვისასა.

გაგივლებ ყაჭ - აბრეშუმსა, საჩრდილობელსა მზისასა,

გაგიფენ ხალიჩეებსა სულ ფერად - ფერადისებსა.

ზედ შენ გაგავლევ, ეთერო, ფეხი არ დაჰკრა ქვიშასა.

მაინცადამაინც ეთერმა ვერ გაბედა წასვლა და ახლა ბოლოს მული მოუვიდა და უთხრა:

ეთერ, არ გებრალებია, რძალს გეუბნები დობასა,

ერთი ძმა მყვანდა, მიკვდება, ყელში გავივლებ დანასა,

შენ შემოგაყრი ცოდვასა.

ეთერი:

რას ამბობ, შუქურ - ვარსკვლავო, რას ფილოფოზობ ენითა?

განა შენ თვითონ არ იცი, რადღა გინდარის ჩემი თქმა:

ღვთისაგან დადგმულ გვირგვინი გადიგდო თავის ხელითა.

გაისტუმრა ის მულიცა, მაგრამ თითონაც ძალიან ეწადა წასვლა, რომ ცოცხალ ენახა, მაგრამ შერელომა აშინებდა. ამ დროს დაინახეს ინდუეთისაკნ ლაშქარი. ის შერელომა ასისთავი იყო და იქ წასვლა უნდოდა. მივიდა ეთერთანა და უთხრა:

შემიხვიე, ქალო ეთერ, ძუძუ - მკერდსა ბროლისასა,

ხვალე ლაშქარს უნდა გავყვე დიდის ინდუეთისასა.

გადადიან გალავანსა ორღობეთა ფიჩხისათა,

გადადიან, გადაჰყრიან ნამტვრევებსა ლოდისებსა.

ვინც იქ წავა, ვეღარც მოვა, ვაი დედას ბიჭისასა!

ჩაგვიხოცენ ყმაწვილებსა, უჩვევლებსა ომისებსა.

ეთერი:

სამი წელია, შერელომ, არ ვიცი თავის დადება,

მოხვალ და მაშინ შეგიხვევ, მინდა ავ - კარგის გაგება.

შერელომა:

შენი ბრალია, ეთერო, მზის ქონით გრილში ბერება.

შენ ამიკრძალე ის წესი, რაც ცოლ - ქმართ შეეფერება.

ეთერი:

მაპატივე, შერელომო, ჯერ სხვას მივეც დიდი აღთქმა.

გვიღალატე წამლებითა, ღმერთმა გთხოვოს ჩემი წართმა.

წუთისოფელ დამიმწარე, საბნელოში ვზივარ რათა?

შერელომა ლაშქარში წავიდა თუ არა, ადგა ეთერი და წავიდა ბატონიშვილთან და ბანზედ შეხდა.  ჩაუგზავნა კაცი წინანდელს ნაქმრევს და გამაითხოვა კარზედ. მაგრამ საიდამ უნდა გამოვიდეს? მთავარი სული იმ დროს დალია. მაიხედა კიდევ ელუსამელმა და სთქვა:

ვინ თქვა, თუ ეთერ მოვიდა, მზე გორთა დილა მავალი,

ეთერსა აქ მოსვლისადა ცხენი უბოძეთ საღარი,

თან კვიცი გამოუყვანეთ ძუანაღები, მაღალი.

ეთერი:

ეთერსა ცხენი არ უნდა, დანა მიეცით ჯავარი.

შენ ადექ, კარზედ გამოდი, რო ხარ სულამომავალი.

ელუსამელი:

თუ მოხვალ, შინაც შემოდი, მოკლე გაქვს შემოსავალი.

მე კარზედ ვეღარ გამოვალ, სული წავიდა მთავარი.

მიღალატე, ქალო ეთერ, ჭირ ჩემ თავს მივეც მრავალი.

რო მკლავდა შენი სურვილი, ვინ იყო ჩემი წამალი.

ეთერო, დანა დაიეც, ჩემთან შენც დასთმე თავია,

ცოცხალსა შერელომასა მე აქ გერჩიო მკვდარია.

ცალ - ცალკემც დაგვაღირებენ, ერთადამც დაგვმარხვიანო,

ფოთოლთამც მოგვაღირებენ, მიწათამც მოგვაყრიანო.

საფლავზედ ჩვენზე იანი ფოთოლსამც გადაშლიანო.

შერელომაის საფლავზედ ეკალნიმც იქნებიანო,

ნარიმც ამოვა, ეკალი, ვირებიმც მოსძოვდიანო.

ჩვენ თავით ცივი წყარუა, შიგ ვერცხლის თასნი დგიანო,

შამავალ - გამავალ მგზავრნი შენდობას გვეტყოდიანო.

დაუთავებია თუ არა ეს ლექსი, მაშინვე სული დაულევია ბატონიშვილს და ეთერსაც დანა დაუცია გულზედა და თავი მოუკლია. დაუმარხიან ერთადა. ამ დროს ორ ეშმაკს უთქომს:

რა მშვენივრები სვენიან, ისევმაც აღდგებიანო!

აღდგომა წესიმც ნუ არის, სულითამც ცხონდებიანო.

3. ეთერი - არწივის გაზრდილი

(¹13, კახეთი)

იყო და არა იყო რა, ღვთის უკეთესი რა იქნებოდა, იყო შაშვი მგალობელი, ღმერთი ჩვენი მწყალობელი! იყო ერთი უშვილო ცოლ - ქმარი. უშვილოდ გადაგებას აპირებდნენ, რომ ცოლს არ აენიჟა ქმარისათვის: წადი მკითხავთან, აკითხვინე, გაიგე, რა მიზეზით არ გვყავს შვილი, იქნება წამალი იცოდეს რამე, იქნება გვასწავლოს და გვეშველოსო. წავიდა კაცი მკითხავთან და აკითხვინა. მკითხავმა სამი ვაშლი მიჰცა და თანაც დაარიგა: წაიღე ეს ვაშლები. როდესაც მოჰშივდეს, ეგ ორი ვაშლი მიეც შენ ცოლს, შეჭამოს. ერთიც რო მოჰწყურდეს, მაშინ შეჭამოსო და შვილი გეყოლებათო. გზაზედ კაცს მოჰშივდა, ვეღარ გაჰძლო და შეჭამა ორი ვაშლი. მოჰწყურდა წყალი და შეჭამა მესამეცა. ვაშლები შეჭამა თუ არა, კაცს კანჭში ქალი ჩაესახა. მოიჭრა კანჭი კაცმა და გადააგდო გზაზედ. გაიგო სუნზედ ორბმა, მოფრინდა, დაჰყოყინა კანჭს, ჩაჰჭიდა ფრჩხილები და წაიღო თავის ბუდეში, ერთი მაღალი ხის კენწეროზედ. გაჩნდა ქალი, უვლის ორბი, უზიდავს საჭმელს. წავიდოდა ორბი, დაივლიდა მთელ ქვეყანას, მოჰძებნიდა, იპოვიდა, სადაც კარგი საჭმელი იქნებოდა და მოუტანდა ქალსა. ქალი დღით იზრდებოდა. ისეთი ლამაზი იყო, ისეთი ლამაზი, რომ იმაზედ მშვენიერი ამომავალი მზეც აღარ იქნებოდა. იმ ადგილში ერთი ხემწიფის შვილი იყო, სახელათ აბესალომი. იმ ადგილებში, სადაც ხე იდგა, სანადიროდ იარებოდა. შენიშნა ხეზედ ქალი და ჩაუვარდა იმისი სიყვარული გულში. მიდიოდა ყოველდღე ხესთან და ესიყვარულებოდა შორით. აბესალომს ერთი ყმა ჰყვანდა, სახელათ მურმანი. ერთხელ აბესალომმა ყელმოღერებული ეთერი რო დაინახა, ვეღარ გაჰძლო და დაუძახა ეთერს:

ჩამოდი, ეთერო, ძირსა, მანდ რას უზიხარ ხესაო,

ჩამოდი, ცოლად გამომყე, მანდ ნუ იღერებ ყელსაო!

არაო, უპასუხა ეთერმა, მე შენ ცოლად რას გამოგადგებიო:

მდიდარი ხარ, მდიდრის შვილი, დედ-მამითა ხარ ქებული.

მე ობოლი, ობლის შვილი, კაცის კანჭში ჩასახული.

შარის პირსა ნაგდებიო, ორბის კლანჭით აღებული,

ხის კენწეროს გარდილიო. შენ შენი ჰქნა და წახვიდე,

გამიშვა წყალწაღებული. აბესალომმა ღვთის ფიცი მიჰცა, არ გიღალატებო:

ზევიდამ ღმერთი ცეცხლსა ჰყრის, ქვეშ აბესალომ უდგება:

ეთერო, შენსა ამ ღალატს ღვთის მეტი ვინ შეუდგება,

ომში ხმალამოღებულსა აბჟარიც ჩამამიწყდება,

წყალი უწყლოსა ალაგსა, ზღვა იყოს, ამამიშრება,

შვიდის წლის გზასა მავალსა საგძალი წამომიწყდება,

მუხლებზე ნადები თოფი უბეშიმც დამიბრუნდება.

დაიჯერა ეთერმაც აბესალომის ფიცი, დაჰთანხმდა ცოლობაზედ. აბესალომმა ნიშნად ფიცს ერთი შავტარიანი დანა მიაყოლა, შეისვა ცხენზედ და წაიყვანა სახლში. მურმანი წინ გაგზავნა თავის და, მარეხთან, და შეუთვალა: ცოლი მომყავს, ოქროს თავმოსნიანი ეთერი, და საქორწილოდ ტანისამოსი მოგვიმზადეო. მიიყვანეს ეთერი შინა, ჩააცვეს ტანისამოსი, დასწერა აბესალომმა წიგნები და კომლზე კაცი დაიბარა თავის სახელმწიფოდამ. გაგზავნა მურმანი გზაზედ, შეჰყრია ეთერის სურვილი და ჰკლავს იმის სურვილი. ვინ არის კაცი ისეთი, რო იმოდენა შეჰძლოს, ეთერი აბესალომს შეაძულოს და მე ჩამიგდოს ხელშიო? ჰფიქრობს თავისთვის მურმანი. შამოხვდება წინ ეშმაკი მურმანს და ჰკითხავს: სად მიდიხარ, ან მანგრე რას დაუღონებიხარო? მურმანმა თავის ამბავი უამბო. ეშმაკმა უთხრა: შორს რად ივლი, წამალს მე გასწავლიო, ისეთ წამალსო, რომ აბესალომმა ეთერი თავის ხელით შენ მოგცესო. წამალს გასწავლი, თუ შენ სულს მამცემო. ოღონდ ეთერი ჩემი გახდეს და სულს როგორ დავზოგავო, უთხრა მურმანმა. მაშ ქაღალდი დამიწერეო, უპასუხა ეშმაკმა, რომ შენს პირს არ გადახვალ და მერე გასწავლი წამალსაო. დაუწერა მურმანმა ქაღალდი და მიჰცა ეშმაკს. ეშმაკმა უთხრა: ჯვარს რო დაიწერენ ეთერი და აბესალომი, ეთერს ჩუმად ერთი მუჭა ფეტვი ხელ-უკუღმა შეაყარე, ეთერს მკბენარი შაეხვევა და, რამდენიც უნდა აცალონ, ვეღარ მოაცლიანო, სანამ შენი ხელი არ მოჰხვდებაო. წავიდა გახარებული ეშმაკი თავის ბუნაგში და სულგაყიდული მურმანი სახლში დაბრუნდა. ჯვარი რო დაიწერეს ეთერმა და აბესალომმა და გამოდიოდნენ ეკლესიიდამ, მურმანმა ქალს ერთი მუჭა ფეტვი შეაყარა, შაეხვია მკბენარი ეთერს, აცლიან, მაგრამ უფრო მეტი ეხვევა. შეჰწუხდა აბესალომი, გამოიყვანა ეთერი ხალხში და საჯაროდ დაიძახა:

ორშაბათს შეყრილ მიჯნურნი სამშაბათს გავიყარენით,

ვისაც რო შაყრა გეწყინა, გავყრილვართ, გაიხარენით!

ვის გინდათ ქალი ეთერი, მე ნადირობას მივალო?

აუსრულდა მურმანს გულისწადილი, გახარებულმა ჩოქით სალამი მიჰცა აბესალომს და შეჰღაღადა:

უბოძე შენსა მურმანსა, შენი ერთგული ყმა ვარო.

აიღო აბესალომმა ეთერი და მიჰცა მურმანს. რაკი მურმანმა ხელი მოშჭიდა, ეთერს მკბენარი მოჰშორდა იმწამსვე, წაიყვანა და დაისვა ცოლად. ეთერის სურვილი ცეცხლად მოედო აბესალომს, შეჰხვდა მურმანს, ვეღარ მოითმინა და ეთერის ამბავი ჰკითხა:

მურმან, მურმან შენსა მზესა, ეთერი როგორ რამეა?

მურმანმა უპასუხა:

რას ჰკითხულობ, ცათა სწორო, ცოლის ქება აუგია.

შენც გინახამს ბროლის ციხე, როგორ ცამდის მაღალია,

შიგა ზის ქალი ეთერი, ყელი მოუღერებია.

წელი – წვრილი, ბეჭი – ფართე, თეძოს თავი დაბალია,

შუბლი – წვრილი, წარბი – ბრტყელი, საფეთქელი მწყაზარია,

ცხვირი – სტვირი, კბილი – მძივი, ბაგე ხახვის ფურცელია.

ცხრანი მულნი გვერდს უსხედან, ყველა პირის ფარეშია,

დედამთილი უკან უზის, გიშრის დალალის მწვნელია,

ცხრა მაზლი კარებს ადგანან, დალესილი ალმასია,

მამამთილი ერდოზე წევს, გველეშაპის მყლაპავია.

ამის გამგონე აბესალომი ეთერის სიყვარულით უფრო შეჰწუხდა და ავად გახდა. მოინდომა მურმანის დაშორება და ეთერის ისევ ხელში ჩაგდება, დაიბარა მურმანი და უბძანა: წადი, უკვდავების წყალი მომიტანე, ეგები კარგად გავხდეო. მურმანი გულში შეფიქრიანდა, ჩემთან ფარსაგი არ არისო? გამოჰთხოვა ცხრა დღის ვადა აბესალომს და წავიდა ეთერთან გამოსათხოვებლად. ეთერს უთხრა:

ამაღამ კი ჩამიტოლე, ქალო, მკერდსა ბროლისასა.

ქალო, ალგეთში მგზავნიან, პირსა ალგეთის მთისასა,

სურვილისა ქვას ისვრიან, მონატეხის ლოდისასა,

ვაიმე, თავს გაგვიტეხენ, უზარელსა ლომისასა.

ნუ შეიხვევ ავსა კაცსა, ნურცა ავის გვარისასა,

წავა, სწორში დაიკვეხებს, ხვევნას ვიყავ მთვარისასა.

ეთერმა უპასუხა:

გავიხდი გამხა - ატლასსა, ჩავიცვამ ბამბა - ბუმბასა,

ავიღებ კოკა - კუტალსა, წყალს შემოვიტან მდინარსა,

არც შევალ შენის ძმისასა, არც შენის მეზობლისასა.

თუ შევალ, ასრე გამოვალ, როგორც და თავის ძმისასა.

ის ღამე მურმანმა ეთერთან გაატარა.

ამაღამდელო ღამეო, ნუმც გათენდები მალეო,

ვეხვევი ბროლისა მკერდსა, ვეღარ ვიშოვი ხვალეო!

მეორე დღეს დედას და დას ძალიან შაეხვეწნა მურმანი: გაუფრთხილდით ეთერს, ნიავსა და მზის სხივსაც ნუ მიუშვებთ იმასთანაო. აბესალომი საშინლად ავად გახდა, კვდებოდა, იმისი წამალი აღარსად იყო. გამოვა აბესალომის და მარეხი, წავა სოფელში და ჩივის: ძმა მიკვდება, მიშველეთ რამე, უწამლეთ ჩემ ძმასაო. იქნება ეთერის სურვილი ჰკლავდესო, უთხრეს მარეხს. შეიტანე, დაუწყე ტახტზე ტრედის ფთა, გამტკიცული პური, წითელი ღვინო და ყორნის ფთაო. შეიტანა მარეხმა და ყველა ეს დააწყო ტახტზე. მობრუნდა აბესალომი, აიღო ტრედის ფთა ხელში და უთხრა: ტრედის ფთავ, თეთრი ხარ, მაგრამ ეთერისთანა კი ვერა ხარო! აიღო ახლა გამტკიცული პური და უთხრა: პურო, გამტკიცული ხარ, მაგრამ ეთერის სახისთანა კი ვერა ხარო! აიღო წითელი ღვინო და უთხრა: წითელო ღვინოვ, წითელი ხარ, მაგრამ ეთერის ლოყებივით კი ვერაო! ბოლოს ყორნის ბოლო აიღო და სთქვა: შავი ხარ, შავი, ყორნის ბოლოვ, მაგრამ ეთერის თვალ-წარბისთანა კი - ვერაო. მარეხს უთხრა:

ადე, მარეხო, მასკვლაო, ეთერსა კარსა უარე.

თუ გკითხოს ჩემი ამბავი, დაჯექ და წვრილად უამბე!

წავიდა მარეხი ეთერის მოსაყვანად... ეთერი დედამთილს გამოჰპარვიყო, აბესალომის ავადობა რო გაეგო. შავიდა აბესალომის ბაღში, ერთი ჭანდრის ქვეშ დაჯდა და დაიწყო ტირილი. ბევრი იტირა, დაიღალა და დაეძინა. მოვიდა მარეხი და, რო დაინახა მძინარი ეთერი, დაუძახა:

მე ბანი - ბან დაგეძებდი, შენ ბაღჩის ბოლოს გეძინა,

ოქროსა ღილი გაგეხსნა, ბროლისა მკერდი გეჩინა.

ეგ შენი შავი დალალი მორევისავით გეფინა.

ეთერს მაინც ვერ გააგონა, მეორედ დაჰძახა:

ეთერო, შემოვიარე იმ შენის ციხის არესა.

გადმოვიხედე, ავტირდი, ლოგინი გიგავ მთვარესა!

ეს გაზაფხულიც მოვიდა, მარტი, აპრილი, მაისი,

ადე, ეთერო, გამამყე, შენ მამირჩინე ძმა ისი.

ავიღებ ბარსა, ნიჩაბსა, დავხვეტავ გზასა ხვინჭასა,

ზედ მარმარილოს დაგიფენ, ფეხი არ დაჰცე ქვიშასა!

ისეთს სასახლეს აგიგებ, სულ მარმარილოს ქვისასა,

შიგა-შიგ ფიცარს ჩაუყრი აბანოურის ხისასა,

წინ საჩრდილობელს მოვიყვან მაღალსა ალვის ხისასა,

ზედ ყაჭ-აბრეშუმს გადმოვფენ, საჩრდილობელსა მზისასა,

შიგ ხალიჩეებს დაგიფენ, ნაქსოვსა ფერადისასა!

ეთერი გაჰყვა. ნეტავი ჩემის ნახვით კი მოგირჩეს ძმა და როგორ არ წამოვალო. წავიდნენ და მივიდნენ აბესალომის კარსა. ქალმა რო ბანზედ შედგა ფეხი, აბესალომი სულს ებძოდა, იცნო კიდე ეთერის ფეხის ხმა, წამოიწია და დაიძახა:

ეთერი ბანზე შემოდგა, ბანი და კარი შაინძრა.

ბანიდამ ჩამაიხედა, სულში ნათელი ჩამიდგა!

წამწამსა და წამწამ შუა ბაღი გამიშენებია,

ეთერის მობძანებისთვის მადლი მომიხსენებია!

ეთერი ტყვილა გარჯილა, ვარ საიქიოს მავალი.

უფალსა უბრძანებია გზა ვიწრო, მარტოდ სავალი.

მოვიდა მარეხი და ახარა აბესალომს:

ძმაო, მოვიდა ეთერი, თუ თვალებში გაქვს ნათელი!

აბესალომმა უთხრა:

თუ მოვა, აქაც შემოვა, ცოტა აქვს შემოსავალი.

ეთერსა ცხენი არ უნდა, არსად არ არის წამსვლელი.

უპასუხა ეთერმა. ჩავიდა ეთერი. კარებთან რო მივიდა, ყმაწვილი გადაბრუნდა, პირი კედლისაკენა ქნა, მივიდა ეთერი და უთხრა:

შენ ყმაწვილო, ბესიაო, პირი კედელს გიქნიაო,

გადმობრუნდი, გენაცვალე, ჩემი არა ბრალიაო!

გადმობრუნდა აბესალომი და იმ წამს სული დალია. ეთერიც მივიდა და დაეკონა.

აბესალომის დანაო, ჯიბეს მიდევხარ განაო,

ამოგიღებ და დაგიცემ მარჯვენას* ძუძუსთანაო.

პირი ჩემკენ, ტარი შენკენ, მეც დაგაკვდები თანაო.

ერთადამც დავიხოცებით, ერთადამც დაგვმარხვიანო,

გზის ძირსამც დაგვაღირებენ, გზის თავსამც დაგვმარხვიანო,

მიწასამც მოგვაღირებენ, ფოთოლთამც მოგვაყრიანო!

თავს ვარდი ამოსულიყვეს, დილის ნიავი ჰშლიდესო, ზედ მოდიოდნენ ჩიტები,

ბუდობდნენ, ბარტყებს ზრდიდესო, ზედ ნარი ამოსულიყოს,

ვირი საძოვრად ვიდესო. ფეხთითა წყარომც გამოვა, შიგ ოქროს თასი ვიდესო,

ყველა მუშა და მაშვრალი, ყველა ჩვენ დაგვნატრიდესო!

დაჰლევდეს ამვლელ-ჩამვლელი, შენდობას შეუთვლიდესო:

რა კარგნი რამ დახოცილან, ისევამც ადგებიანო!

წამომდგარა ეშმაკი და უთქვამს:

აღდგომა წესი არ არის, სულითამც ცხონდებიანო!

აბესალომ და ეთერი

ღმერთმა შეჰყარა ერთფერი!

მოვიდა მურმანი, ნახა ეთერისა და აბესალომის საფლავი, გაითხარა საფლავი და ისიც იმათ შუაში ჩაწვა. იმაზედ ნარი ამოვიდა, აბესალომზედ და ეთერზედ - ვარდი და ია. გადაიხრებიან ვარდი და ია ერთმანეთის მოსახვევად, მაგრამ ეკალი სდგას და უშლის. მურმანის ფეხთით ლეკვები ამოძვრებიან ხოლმე და დილა-საღამოს ყმუვიან...

ჭირი იქა, ლხინი აქა, ქატო იქა, ფქვილი აქა.

კარგი სიტყვა, კარგი მთქმელი, კარგი ღვინო, კარგი მსმელი!

4. ამბავი აბესალომით იწყება

(¹15, კახეთი)

აბესალომი მეფე იყო. ამან სიზმრით ნახა მშვენიერი ქალი და სახელიც უთხრეს, ეთერი ჰქვიანო. გამოიღვიძა თუ არა, იმ სურათის ხატი ჩაიდო უბეში და მთელი წელიწადი ძებნას შეუდგა. დიდი წვალებისა და ძებნის შემდეგ აბესალომმა იპოვა ეთერი ერთი სოფლის ბოლოს წყლისა პირსა. იმ წყლის პირზე ხუთი-ექვსი ქალი ბატებს აძუებდნენ და ამათ შორის იყო ეთერიც. აბესალომს ელდა ეცა ეთერის სილამაზისაგან და მაშინვე სურათი ამოიღო უბიდგან, დახედა სურათს, ქალსაც შეხედა და მერე ჰკითხა: რა გქვიან სახელათაო. ქალმაც უთხრა, ეთერიო. აბესალომმა სთქვა:

ჰა, ეთერო, ბროლის ყელი, ოქროს სალტათ მოხუშრული.

ჰა, ეთერო, ცხენ-ჯორები, აფხაზურებ დაკაზმული.

ჰა, ეთერო, ხელმანდილი, ბოლო ჭრელი, გაქარგული!

თქვა ეთერმა:

არცა მინდა ბროლის ყელი, ოქროს სალტათ მოხუშრული.

არცა მინდა ცხენ-ჯორები, აფხაზურებ დაკაზმული.

არცა მინდა ხელმანდილი, ბოლო ჭრელი, გაქარგული.

თქვა ეთერმა:

შენ დიდი ხარ, დიდებული, დედ - მამითა ხარ ქებული.

შენ შენი ქნა და წახვიდე, გამიშვა წყალწაღებული.

(ჭკვიანი იყო ქალი: ქალწულობა რახან მოეშლებოდა, რაღა გამოვიდოდა!)

თქვა აბესალომმა:

ეთერო, შენსა ღალატსა რა კაცი შეუდგებისო.

ზეიდან ღმერთი ცეცხლსა ჰყრის (ფიცს აძლევს), ქვეშ აბესალომ დგასაო.

გაჭენებულსა ცხენსა აბჟანდა ჩამოუწყდესო.

ამოღებული მახვილი ვადაში გადაუტყდესო.

ეთერი მიენდო ფიცს. აბესალომმა ჩააცვა, დაახურა და წაიყვანა შინ. ქორწილის თადარიგს შეუდგა. ქალი მეფურად მორთო და დანიშნულ დღეს გადიხადა ქორწილი. აბესალომს ერთი ვეზირი ჰყავდა, სახელათ მურვანი ერქვა. ამან რო ეთერი დაინახა, გულში ცეცხლი მოეკიდა, გაგიჟებული გავარდა გარეთ, ეშმაკს ხელი დაუჭირა და უთხრა: ჩემი სული შენთვის მომიცია, ოღონდ ეთერი ჩემი იყოსო. ეშმაკმა ერთი მუჭა მიწა მისცა. ეს მიწა ეთერს შეაყარეო და ბუგრი დაეხვევაო. მაშინ ხელში რო მოიგდებ, თორმეტი ხელი ტანისამოსი გამოუცვალე და ისევ ის ეთერი იქნებაო. მურვანმა შეაყარა ის მიწა და ეთერს დაეხვია საშინელი ბუგრი. აბესალომი ხელსახოცით მოსწმენდდა ხოლმე სახეს და კოცნიდა, მაგრამ ტილი ისევ ეხვევოდა ხოლმე მთელ სახეზე და ტანზე. ეთერის მულები გაბეზრდნენ. წადგა დიდი და უთხრა აბესალომს: რათ გინდოდა ტილიანი და მატლიანი რო მოგვგვარეო. ქვეყანაზე განა ქალი გაწყვეტილიყო, შენ ვინ დაგრიდებდა ქალსაო. განრისხდა ეს უფროსი მეფის დაი, მოაგლიჯა ეთერს გვირგვინი, გადისროლა კუთხეში და დაიძახა:

ვის გინდათ ქალი ეთერი, ახალთავგვირგვინოსანი?

წადგა მურვანი, წაუჩოქა:

მე მინდა ქალი ეთერი, თუ ბატონი არ მიწყრება.

ეთერი გაატანეს მურვანს და მურვანმა გამოუცვალა თორმეტი ხელი ტანისამოსი და მშვენიერი ეთერი ისევ ისე მშვენობდა. ჯარიანობა ასტყდა. აბესალომმა დაიბარა მურვანი და უთხრა: აბა, უნდა ჯარს გაჰყვეო და თანაც ჰკითხა:

მურვან, მურვან, შენსა მზესა, შენი ცოლი რა რიგია?

მურვან უთხრა:

რას ჰკითხულობ, ცათ მაღალო, ცოლის ქება აუგია.

შენც ხომ იცი ბროლის ციხე, როგორ ცამდი მაღალია.

შიგა ზის ქალი ეთერი, ყელიც მოუღერებია.

ყაჭს ართამს და აბრეშუმსა, იგინი ხელთ აუღია.

დედამთილი პირს უკეთებს, მული პირის ფარეშია.

ცხრა მაზლი თავს ახვევია, შელესილი აფხაზია.

მამამთილი კარსა უწევს, გველეშაპის მყლაპავია.

შვიდი წლის სარჩო შიგა აქვს, შეშა და მკვარი ბევრია.

მურვანმა ამის გათავებაც ვერ მოასწრო, რო აბესალომს ელდა ეცა, დამბლათ დაეცა და ლოგინათ ჩავარდა. დიდხანს იტანჯა მეფე და სიკვდილის დღეს რო მიაღწია, დიდ დას დაუძახა და უთხრა: წადი, ეთერს დაუძახე, ნუ მომკლავ იმის უნახავათაო. დიდი და წავიდა და ნახა ეთერი ბაგაში მჯდომიარე და უთხრა:

აგერ მოვიდა ზაფხული, თვალმშვენიერი მაისი,

ეთერო, შენის ნახვითა შენ გამიცოცხლე ძმა ისი.

ეთერმა მიუგო:

რას მოხვალ, რას მოსისინობ ენკენისთვის გველივითა.

თვალი ძერ - ყორეს* მიგიგავს, პირი მომტვრეულ ჭურსა.

მომხადე ოქროს გვირგვინი, წყალ მიე მდინარესა.

შენი ჩიქილა დავხურე შენ გვერდით მწოლიარესა!

აბესალომმა დახედა, რო და ცარიელი მოვიდა. ახლა უნცროს დას შეეხვეწა: შენ გენაცვალე, დაო, ახლა შენ წადი. იქნებ შენ დაგიჯეროსო. უმცროსი და მივიდა და უთხრა ეთერს:

აგერ მოვიდა ზაფხული, თვალმშვენიერი მაისი.

ეთერო შენის ნახვითა შენ გამიცოცხლე ძმა ისი.

ეთერმა ხმა არ გასცა. მერე აბესალომის დამ მოიმდაბლა თავი და უთხრა:

მე პატარა გამომგზავნეს, მოვალ პარკის ცერცვივითა.

გავიხდი ზარი - ზარბაფსა, ჩავიცვამ ბამბაობასა.

ეთერმა კიდევ ხმა არ გასცა და ქალმა იფიქრა, ერთს კიდევ ვეტყვიო.

ხელში დავიჭერ სურასა, ვინაც წინ შემოგეყრება, ეთერო,

ვეტყვი შვილსა და ძმობასა.

ქვეშ მარმარილოს დაგიგებ, ფეხმა არ გიკრას ქვიშასა.

ასრე წადი, ეთერო, ასრე მოდი, როგორც ძმა იყოს დისასა.

ეთერო, შენი ნახვითა შენ გამიცოცხლე ძმა ისი.

მაშინ ცეცხლი მოეკიდა ეთერს, თავი ვეღარ შეიმაგრა ბოროტისაგან და გამოუდგა. ეთერი დარბაზს შემოდგა, დაძრა ფიცარი - ყავარი!

აბესალომმა სთქვა:

ეთერს აქ გარჯისათვის ცხენი მიართვით ნაღარი*,

უკან რო კვიცი მისდევდეს, გავასქელი და მაღალი.

შემოვიდა ეთერი აბესალომთან და უთხრა ეთერმა:

აბესლომ, ბესიაო, ჯავრი ვისთვის გიქნიაო,

გადმობრუნდი, შემომხდე, ჯავრი მისთვის გიქნიაო.

აბესალომს ხმა ჩაუწყდა და მაშინ გაშტერებულმა ეთერმა წამოიძახა:

აბესალომის დანაო, უბეს მიდევხარ განაო,

ამოიღე და დაიკარ მარჯვენა ძუძუსთანაო!

აბესლომი და ეთერი ერთ დღესაც დაიხოცებიან.

ფეხქვეშა წყარო გამოდის, გზათა მავალნი სმიანო,

თავქვეშა ვარდი ამოვა, დილის ნიავი შლიანო.

მურვანი რო დაბრუნდა ბრძოლისაგან, ნახა, რომ ეთერი და მეფე ერთად დახოცილან და ერთად ერთ საფლავში დაუმარხავთ, ადგა, თითონაც გაითხარა საფლავი და ცოცხალ-ცოცხალი ჩაწვა იმათ შუა.ახლა დღესაც ამათ საფლავზე მარჯვნივ-მარცხნივ ვარდი ამოდის და უნდათ, რომ ერთმანეთს გადაეხვივნენ, მაგრამ შუაზე ეკალი ამოდის მურვანის საფლავზე და არ უშვებს, რომ ეს ვარდები ერთმანეთს ჩაეკონონ.

ლექსითი ვარიანტებისგან შედგენილი ტექსტი

მაღლა მთაზედა წყარო სდის, ნარინჯი ფერად გადმოდის,

შიგა ზის ქალი ეთერი, მუშკ-ამ[ბ]რის სული ამოზდის.

აბესალომ და ეთერი ღმერთმა შეჰყარა ერთფერი!

- “ეთერო, დაბლა ჩამოდი, მანდ რას უზიხარ ხესაო,

ჩამოდი, ცოლად გამომყევ, მანდ ნუ იღერებ ყელსაო”.

- “შენ დიდი ხარ, დიდებული, დიდი დედ - მამით ქებული;

ვარ ობოლი, ობლიშვილი, ობლობისგან დაჩაგრული.

ვაი თუ ბოლოს მიღალატო, გამიშო წყალწაღებული!”

- “ეთერო, შენსა ღალატსა ღვთის მეტი ვინ შეუდგება?

ომში ხმალდახმალ შესულსა ვადაშიც გადაუტყდება

და ცხენსა გამალებულსა უზანგიც ჩამოუწყდება,

წყალი უწყლოსა ალაგსა, წყარონიც ამოუშრება,

შვიდი წლის სავალსა გზაზე საგძალი წამოუწყდება!”

აბესალომ ქორწილი ქნა, დაბძანდა ოქროს ტახტზედა,

საყმო სულ დაიპატიჟა, არ მოვა სათვალავზედა.

- “სად არის ჩემი მურმანი, რომ აქ არ გვიზის ტახტზედა?”

გადიპატიჟეს, დაისვეს ოქროს ხალიჩის პირზედა.

მურმანმა ქალსა შეხედა, ჟრჟოლა მოუვა ტანზედა:

- “ვინ არის კაცი ისეთი, ეს შეაძულოს წამზედა!”

წამოდგა პილწი ეშმაკი იმავ ქართულის თქმაზედა:

- “მურმანო, სული მე მამე, მე შევაძულებ წამზედა”.

აიღო, სული მას მისცა, იმავ ქართულის თქმაზედა.

[ვიცი, რათ ქშინავ, მურმანო, რა ცეცხლიცა გჭირს გულსაო.

ყველაფერს მე მოგიხერხებ, თუ მომცემ დედის სულსაო].

ეთერს ფეტვი შეაყარა, ბირნა* შეზდინდა ტანზედა,

ხამსა და ხამსა უცვლიან, ბირნა ავიდა თავზედა.

ორშაბათ დილა გათენდა, აბესალომ დგას კარზედა,

გამოიყვანა ეთერი, დაისო მუხლის თავზედა:

- “შაფათ შეყრილნი მიჯნურნი ორშაბათ გავიყარენით,

ვისაც რომ შეყრა გეწყინათ, გავყრილვართ, გაიხარენით.

ვის გინდათ ქალი ეთერი, თეთრ ქორივით მწყაზარია?”

მურმანმა ჩოქით სალამი: - “ბატონო ქალი მე მამე,

ჩემზე ერთგული ყმა შენა არა გყავს მთელ თემშია”.

[- “ვის გინდათ ქალი ეთერი, ოქროს თავგვირგვინოსანი?”

- “მურმანს უბოძე ეთერი, შენი ერთგული ყმა არი”].

აიღო, ქალი მას მისცა იმავ ქართულის თქმაზეა.

წაიყვანა და იქ დასვა, სად ბროლის ციხე ცამდეა.

ორი კვირა გამოვიდა, აბესალომ გაბძანდება:

- “რას ამივლი, რას ჩამივლი მაგ თუხარეკის ცხენითა!

შენ თუ ჩემ ფიცს გადაურჩი, ქორწილი ქენი რთველითა.”

- “შე აბესალომ ბატონო, რა წუნი ნახე ჩემშია,

რად გამიწბილე მაყრები უცხოს თემ-ქვეყანაშია,

ზეცით მოსული გვირგვინი გარიე ჩალა-მტვერშია!”

ეთერი:

- “რას ამბობ, ძმაო, რას ამბობ, რა ფილასოფობ ენითა,

ცითგან მოსული გვირგვინი, ვინ აგაცალა ხელითა?

- აქამდე გულით გიყვარდი, ახლა დამიწყე ძულება,

ნეტავი შემატყობინა, ვინ შეგიცვალა გუნება?”

- “მურმან, მურმან, შენსა მზესა, შენი ცოლი რა რიგია?!”

- “რას კითხულობ, ცათა სწორო, ცოლის ქება აუგია!

შენც გინახამ ბროლის ციხე, როგორ ცამდინ მაღალია.

შიგა ზის ქალი ეთერი, ყელი მოუღერებია.

ყელი - გრძელი, წელი - წვრილი, თეძოს თავი დაბალია.

შუბლი ბრტყელი, პირი ბადრი, საფერთქელი მწყაზარია.

ყაჭსა ართამს, აბრაშუმსა, იგი ხელით აუგია.

ცხრანი მულნი წინ უსხედან, მისი პირის ფარეშია.

დედამთილი უკან უზის, ოქროს დალალის მწნელია.

ცხრანი მაზლნი კარს უდგანან, დალესილი ალმასია,

მამამთილი ერდოს ადგა, გველეშაპის მყლაპავია,

მაზლისწული ნადირობს და ნადირების მამტანია”.

- “მურმან, წადი სანადიროთ, შველი მოკალ, ჯეირანი!”

მურმანი გულში შეფიქრდა: - “ჩემთან ფარსაგნი არ არი!”

- “ამაღამდელო ღამეო, ნუ გათენდები მალეო!

მახვიე ბროლისა მკერდსა, ვეღარ ვიშოვნი ხვალეო!”

- “შემიხვიე, ქალო ეთერ, ძუძუ-მკერდსა ბროლისასა,

ხვალე ლაშქარს უნდა გავყვე, დიდსა ინდუეთისასა.

გადადიან გალავანსა, ორღობეთა ფიჩხისათა,

გადადიან, გადაჰყრიან ნამტვრევებსა ლოდისებსა.

ვინც იქ წავა, ვეღარც მოვა, ვაი დედას ბიჭისასა!

ჩაგვიხოცენ ყმაწვილებსა, უჩვევლებსა ომისებსა”.

- “სამი წელია, შერელომ, არ ვიცი თავის დადება.

მოხვალ და მაშინ შეგიხვევ, მინდა ავ-კარგის გაგება”.

- “შენი ბრალია, ეთერო, მზის ქონით გრილში ბერება,

შენ ამიკრძალე ის წესი, რაც ცოლ - ქმართ შეეფერება”.

- “მაპატივე, შერელომო, ჯერ სხვას მივეც დიდი აღთქმა.

გვიღალატე წამლებითა, ღმერთმა გთხოვოს ჩემი წართმა.

წუთისოფელ დამიმწარე, საბნელოში ვზივარ რათა?”

- “დილაზე ქვევით მგზავნიან, ჭალასა ილინგთისასა.

ორ კიბესა ჩავლა უნდა, საშიშარსა ლეკისასა,

კოჯორის მთას მოვლა უნდა, მოსარბენსა ორბისასა,

იქ რო ქვას გამოისვრიან, მონაგერსა ლომისასა,

მომარტყმენ, თავს გამიტეხენ, თავს ამ სპილოსა ძვლისასა.

ნურც შეიხვევ ავსა კაცსა, ნურცა ავის გვარისასა,

ნურცარა შეხვალ დისასა, ნურცარა მეზობლისასა.

თუ შეხვალ მეზობლისასა, როგორც და იყვეს ძმისასა.

დავაგდებ ჩარდახობასა, ჩამოვალ დარბაზობასა,

გავიხდი ატლასობასა და ჩავიცომ ბამბ[ა]ობასა,

ხელსა მაშრაფას დავიჭერ, ზურგთ ავიკიდებ კოკასა”.

- “მარი, მიდექ, დედამთილო, ნუღარ მთაფლავ ენითაო,

თავ[ს] გვირგვინი შენ მომხადე, სხვას დაადგი ხელითაო”.

- “ეთერო, შემოვიარე იმ შენის ციხის არესა,

გადმოვიხედე, ავტირდი, ლოგინი გიგავ მთვარესა!

ეს გაზაფხულიც მოვიდა: მარტი, აპრილი, მაისი.

ადე, ეთერო, გამამყე, შენ მამირჩინე ძმა ისი.

[ეთერო, შენის ნახვითა, თუ გამიცოცხლო ძმა ისი].

ავიღებ ბარსა, ნიჩაბსა, დავხვეტავ გზასა ხვინჭასა,

ზედ მარმარილოს დაგიფენ, ფეხი არ დასცე ქვიშასა.

ისეთ სასახლეს აგიგებ, სულ მარმარილოს ქვისასა,

შიგა-შიგ ფიცარს ჩაუყრი, აბანოურის ხისასა,

წინ საჩრდილობელს მოვიყვან, მაღალსა ალვის ხისასა,

[კარზე დაგიდგამ ალვის ხეს, საჩრდილობელსა მზისასა,

ზედ ოქროს შუშას დავკიდამ სასმელად ვარდის წყლისასა],

ზედ ყაჭ-აბრეშუმს გადმოვფენ, საჩრდილობელსა მზისასა,

შიგ ხალიჩეებს დაგიფენ, ნაქსოვსა ფერადისასა”.

- “ადექი, შუქურ - მასკვლაო, ეთერსა კარსა უარე,

თუ გკითხოს ჩემი ამბავი, უარ და უარ, უამბე.

რათ არ ნახამ შენ დარბაზსა, თემირხანის აგებულსა,

ქამხა - ატლასს რათ არ ნახამ, ინდუეთით მოტანულსა?

აბესალომ რათ არ ნახამ, შენგნით დამწვარ-დადაგულსა?”

- “არა ვნახამ ჩემსა დარბაზს, თემურხანის აგებულსა,

არცა ქამხა-ატლასს ვნახამ, ინდუეთით მოტანულსა,

არცა აბესალომს ვნახამ, ეშმაკების წაღებულსა!

მარეხ - ქალო, გამეცალე, ნუ შემფიხვლი ენითაო,

თავს აიხადა გვირგვინი, ყმას დახურა ხელითაო.”

ერდოს ეთერი შემოდგა, ფიცარი შეძრა, ყავარი.

- “ეთერი ტყვილათ გარჯილა, ვარ საიქიოს მავალი,

უფალსა უბრძანებია გზაწვრილი, მარტო სავალი.

გარშემო ბევრი მასხედან, ეპისკოპოზი მრავალი.

ეთერსა ცხენი უბოძეთ, გავასქელი და მაღალი,

მას უკან კვიცი მისდევდეს, ტანად დაბალი, საღარი.”

- “ეთერსა ცხენი რათ უნდა, არსად არ არი მავალი...

აბესალომ და ეთერი ღმერთმა შეგვყარა ერთფერი.

ერთგანა დავიხოცებით, ერთგანა დაგვმარხიანო,

გზის თავში დაგვაღირებენ, გზის ძირში დაგვმარხიანო,

მოგვაღირებენ, ფოთოლთამც მოგვაყრიანო.

ფეხზედაც ია ამოვა, დილის ნიავნი შლიანო,

ფეხთითა წყარო გამოვა, შიგ ოქროს თასი დგიანო.

ყველა მუშა და მაშვრალი სულ ჩვენა დაგვნატრიანო,

გამვლელი და გამომვლელი შენდობას გვეტყოდიანო.

ფეხქვეშა წყარო გამოდის, გზათა მავალნი სმიანო,

თავქვეშა ვარდი ამოვა, დილის ნიავი შლიანო.

შენ, ჩემი მოყვრის დანაო, ჯიბეს მიდევხარ განაო,

ამოვიღებ და დავიცემ მარჯვენა ძუძუსთანაო”.

[აბესალომის დანაო, ჯიბეს მიდევხარ თანაო,

ამოვიღებ და დავიცემ მარჯვენა ძუძუსთანაო].

ერთადამც დავიხოცებით, ერთადამც დაგვმარხიანო,

გზის ძირსაც დაგვაღირებენ, გზის თავსაც დაგვმარხიანო.

წყარონი გადმოსკდენიან, შიგ ვერცხლის თასი დგიანო,

ამდინარ-ჩამომდინარი სმიან და გვლოცავდიანო:

ეს რა კარგნი დახოცილან, ისევეც ადგებიანო!

ჩვენზეცა მოვლენ იანი, დილის ნიავი შლიანო.

მურმანზეც მოვლენ ეკლები, ვირნი საკორტნად დიანო”.

რა მშვენივრები სვენიან, ისევამც აღდგებიანო!

აღდგომა წესი არ არის, სულითამც ცხონდებიანო.

 

3. ეთერი – არწივის გაზრდილი

(¹13, კახეთი)

იყო და არა იყო რა, ღვთის უკეთესი რა იქნებოდა, იყო შაშვი მგალობელი, ღმერთი ჩვენი მწყალობელი! იყო ერთი უშვილო ცოლ-ქმარი. უშვილოდ გადაგებას აპირებდნენ, რომ ცოლს არ აენიჟა ქმარისათვის: წადი მკითხავთან, აკითხვინე, გაიგე, რა მიზეზით არ გვყავს შვილი, იქნება წამალი იცოდეს რამე, იქნება გვასწავლოს და გვეშველოსო. წავიდა კაცი მკითხავთან და აკითხვინა. მკითხავმა სამი ვაშლი მიჰცა და თანაც დაარიგა: წაიღე ეს ვაშლები. როდესაც მოჰშივდეს, ეგ ორი ვაშლი მიეც შენ ცოლს, შეჭამოს. ერთიც რო მოჰწყურდეს, მაშინ შეჭამოსო და შვილი გეყოლებათო. გზაზედ კაცს მოჰშივდა, ვეღარ გაჰძლო და შეჭამა ორი ვაშლი. მოჰწყურდა წყალი და შეჭამა მესამეცა. ვაშლები შეჭამა თუ არა, კაცს კანჭში ქალი ჩაესახა. მოიჭრა კანჭი კაცმა და გადააგდო გზაზედ. გაიგო სუნზედ ორბმა, მოფრინდა, დაჰყოყინა კანჭს, ჩაჰჭიდა ფრჩხილები და წაიღო თავის ბუდეში, ერთი მაღალი ხის კენწეროზედ. გაჩნდა ქალი, უვლის ორბი, უზიდავს საჭმელს. წავიდოდა ორბი, დაივლიდა მთელ ქვეყანას, მოჰძებნიდა, იპოვიდა, სადაც კარგი საჭმელი იქნებოდა და მოუტანდა ქალსა. ქალი დღით იზრდებოდა. ისეთი ლამაზი იყო, ისეთი ლამაზი, რომ იმაზედ მშვენიერი ამომავალი მზეც აღარ იქნებოდა. იმ ადგილში ერთი ხემწიფის შვილი იყო, სახელათ აბესალომი. იმ ადგილებში, სადაც ხე იდგა, სანადიროდ იარებოდა. შენიშნა ხეზედ ქალი და ჩაუვარდა იმისი სიყვარული გულში. მიდიოდა ყოველდღე ხესთან და ესიყვარულებოდა შორით. აბესალომს ერთი ყმა ჰყვანდა, სახელათ მურმანი. ერთხელ აბესალომმა ყელმოღერებული ეთერი რო დაინახა, ვეღარ გაჰძლო და დაუძახა ეთერს:

ჩამოდი, ეთერო, ძირსა, მანდ რას უზიხარ ხესაო,

ჩამოდი, ცოლად გამომყე, მანდ ნუ იღერებ ყელსაო!

არაო, უპასუხა ეთერმა, მე შენ ცოლად რას გამოგადგებიო:

მდიდარი ხარ, მდიდრის შვილი, დედ-მამითა ხარ ქებული.

მე ობოლი, ობლის შვილი, კაცის კანჭში ჩასახული.

შარის პირსა ნაგდებიო, ორბის კლანჭით აღებული,

ხის კენწეროს გარდილიო. შენ შენი ჰქნა და წახვიდე,

გამიშვა წყალწაღებული. აბესალომმა ღვთის ფიცი მიჰცა, არ გიღალატებო:

ზევიდამ ღმერთი ცეცხლსა ჰყრის, ქვეშ აბესალომ უდგება:

ეთერო, შენსა ამ ღალატს ღვთის მეტი ვინ შეუდგება,

ომში ხმალამოღებულსა აბჟარიც ჩამამიწყდება,

წყალი უწყლოსა ალაგსა, ზღვა იყოს, ამამიშრება,

შვიდის წლის გზასა მავალსა საგძალი წამომიწყდება,

მუხლებზე ნადები თოფი უბეშიმც დამიბრუნდება.

დაიჯერა ეთერმაც აბესალომის ფიცი, დაჰთანხმდა ცოლობაზედ. აბესალომმა ნიშნად ფიცს ერთი შავტარიანი დანა მიაყოლა, შეისვა ცხენზედ და წაიყვანა სახლში. მურმანი წინ გაგზავნა თავის და, მარეხთან, და შეუთვალა: ცოლი მომყავს, ოქროს თავმოსნიანი ეთერი, და საქორწილოდ ტანისამოსი მოგვიმზადეო. მიიყვანეს ეთერი შინა, ჩააცვეს ტანისამოსი, დასწერა აბესალომმა წიგნები და კომლზე კაცი დაიბარა თავის სახელმწიფოდამ. გაგზავნა მურმანი გზაზედ, შეჰყრია ეთერის სურვილი და ჰკლავს იმის სურვილი. ვინ არის კაცი ისეთი, რო იმოდენა შეჰძლოს, ეთერი აბესალომს შეაძულოს და მე ჩამიგდოს ხელშიო? ჰფიქრობს თავისთვის მურმანი. შამოხვდება წინ ეშმაკი მურმანს და ჰკითხავს: სად მიდიხარ, ან მანგრე რას დაუღონებიხარო? მურმანმა თავის ამბავი უამბო. ეშმაკმა უთხრა: შორს რად ივლი, წამალს მე გასწავლიო, ისეთ წამალსო, რომ აბესალომმა ეთერი თავის ხელით შენ მოგცესო. წამალს გასწავლი, თუ შენ სულს მამცემო. ოღონდ ეთერი ჩემი გახდეს და სულს როგორ დავზოგავო, უთხრა მურმანმა. მაშ ქაღალდი დამიწერეო, უპასუხა ეშმაკმა, რომ შენს პირს არ გადახვალ და მერე გასწავლი წამალსაო. დაუწერა მურმანმა ქაღალდი და მიჰცა ეშმაკს. ეშმაკმა უთხრა: ჯვარს რო დაიწერენ ეთერი და აბესალომი, ეთერს ჩუმად ერთი მუჭა ფეტვი ხელ-უკუღმა შეაყარე, ეთერს მკბენარი შაეხვევა და, რამდენიც უნდა აცალონ, ვეღარ მოაცლიანო, სანამ შენი ხელი არ მოჰხვდებაო. წავიდა გახარებული ეშმაკი თავის ბუნაგში და სულგაყიდული მურმანი სახლში დაბრუნდა. ჯვარი რო დაიწერეს ეთერმა და აბესალომმა და გამოდიოდნენ ეკლესიიდამ, მურმანმა ქალს ერთი მუჭა ფეტვი შეაყარა, შაეხვია მკბენარი ეთერს, აცლიან, მაგრამ უფრო მეტი ეხვევა. შეჰწუხდა აბესალომი, გამოიყვანა ეთერი ხალხში და საჯაროდ დაიძახა:

ორშაბათს შეყრილ მიჯნურნი სამშაბათს გავიყარენით,

ვისაც რო შაყრა გეწყინა, გავყრილვართ, გაიხარენით!

ვის გინდათ ქალი ეთერი, მე ნადირობას მივალო?

აუსრულდა მურმანს გულისწადილი, გახარებულმა ჩოქით სალამი მიჰცა აბესალომს და შეჰღაღადა:

უბოძე შენსა მურმანსა, შენი ერთგული ყმა ვარო.

აიღო აბესალომმა ეთერი და მიჰცა მურმანს. რაკი მურმანმა ხელი მოშჭიდა, ეთერს მკბენარი მოჰშორდა იმწამსვე, წაიყვანა და დაისვა ცოლად. ეთერის სურვილი ცეცხლად მოედო აბესალომს, შეჰხვდა მურმანს, ვეღარ მოითმინა და ეთერის ამბავი ჰკითხა:

მურმან, მურმან შენსა მზესა, ეთერი როგორ რამეა?

მურმანმა უპასუხა:

რას ჰკითხულობ, ცათა სწორო, ცოლის ქება აუგია.

შენც გინახამს ბროლის ციხე, როგორ ცამდის მაღალია,

შიგა ზის ქალი ეთერი, ყელი მოუღერებია.

წელი – წვრილი, ბეჭი – ფართე, თეძოს თავი დაბალია,

შუბლი – წვრილი, წარბი – ბრტყელი, საფეთქელი მწყაზარია,

ცხვირი – სტვირი, კბილი – მძივი, ბაგე ხახვის ფურცელია.

ცხრანი მულნი გვერდს უსხედან, ყველა პირის ფარეშია,

დედამთილი უკან უზის, გიშრის დალალის მწვნელია,

ცხრა მაზლი კარებს ადგანან, დალესილი ალმასია,

მამამთილი ერდოზე წევს, გველეშაპის მყლაპავია.

ამის გამგონე აბესალომი ეთერის სიყვარულით უფრო შეჰწუხდა და ავად გახდა. მოინდომა მურმანის დაშორება და ეთერის ისევ ხელში ჩაგდება, დაიბარა მურმანი და უბძანა: წადი, უკვდავების წყალი მომიტანე, ეგები კარგად გავხდეო. მურმანი გულში შეფიქრიანდა, ჩემთან ფარსაგი არ არისო? გამოჰთხოვა ცხრა დღის ვადა აბესალომს და წავიდა ეთერთან გამოსათხოვებლად. ეთერს უთხრა:

ამაღამ კი ჩამიტოლე, ქალო, მკერდსა ბროლისასა.

ქალო, ალგეთში მგზავნიან, პირსა ალგეთის მთისასა,

სურვილისა ქვას ისვრიან, მონატეხის ლოდისასა,

ვაიმე, თავს გაგვიტეხენ, უზარელსა ლომისასა.

ნუ შეიხვევ ავსა კაცსა, ნურცა ავის გვარისასა,

წავა, სწორში დაიკვეხებს, ხვევნას ვიყავ მთვარისასა.

ეთერმა უპასუხა:

გავიხდი გამხა - ატლასსა, ჩავიცვამ ბამბა - ბუმბასა,

ავიღებ კოკა - კუტალსა, წყალს შემოვიტან მდინარსა,

არც შევალ შენის ძმისასა, არც შენის მეზობლისასა.

თუ შევალ, ასრე გამოვალ, როგორც და თავის ძმისასა.

ის ღამე მურმანმა ეთერთან გაატარა.

ამაღამდელო ღამეო, ნუმც გათენდები მალეო,

ვეხვევი ბროლისა მკერდსა, ვეღარ ვიშოვი ხვალეო!

მეორე დღეს დედას და დას ძალიან შაეხვეწნა მურმანი: გაუფრთხილდით ეთერს, ნიავსა და მზის სხივსაც ნუ მიუშვებთ იმასთანაო. აბესალომი საშინლად ავად გახდა, კვდებოდა, იმისი წამალი აღარსად იყო. გამოვა აბესალომის და მარეხი, წავა სოფელში და ჩივის: ძმა მიკვდება, მიშველეთ რამე, უწამლეთ ჩემ ძმასაო. იქნება ეთერის სურვილი ჰკლავდესო, უთხრეს მარეხს. შეიტანე, დაუწყე ტახტზე ტრედის ფთა, გამტკიცული პური, წითელი ღვინო და ყორნის ფთაო. შეიტანა მარეხმა და ყველა ეს დააწყო ტახტზე. მობრუნდა აბესალომი, აიღო ტრედის ფთა ხელში და უთხრა: ტრედის ფთავ, თეთრი ხარ, მაგრამ ეთერისთანა კი ვერა ხარო! აიღო ახლა გამტკიცული პური და უთხრა: პურო, გამტკიცული ხარ, მაგრამ ეთერის სახისთანა კი ვერა ხარო! აიღო წითელი ღვინო და უთხრა: წითელო ღვინოვ, წითელი ხარ, მაგრამ ეთერის ლოყებივით კი ვერაო! ბოლოს ყორნის ბოლო აიღო და სთქვა: შავი ხარ, შავი, ყორნის ბოლოვ, მაგრამ ეთერის თვალ-წარბისთანა კი - ვერაო. მარეხს უთხრა:

ადე, მარეხო, მასკვლაო, ეთერსა კარსა უარე.

თუ გკითხოს ჩემი ამბავი, დაჯექ და წვრილად უამბე!

წავიდა მარეხი ეთერის მოსაყვანად... ეთერი დედამთილს გამოჰპარვიყო, აბესალომის ავადობა რო გაეგო. შავიდა აბესალომის ბაღში, ერთი ჭანდრის ქვეშ დაჯდა და დაიწყო ტირილი. ბევრი იტირა, დაიღალა და დაეძინა. მოვიდა მარეხი და, რო დაინახა მძინარი ეთერი, დაუძახა:

მე ბანი - ბან დაგეძებდი, შენ ბაღჩის ბოლოს გეძინა,

ოქროსა ღილი გაგეხსნა, ბროლისა მკერდი გეჩინა.

ეგ შენი შავი დალალი მორევისავით გეფინა.

ეთერს მაინც ვერ გააგონა, მეორედ დაჰძახა:

ეთერო, შემოვიარე იმ შენის ციხის არესა.

გადმოვიხედე, ავტირდი, ლოგინი გიგავ მთვარესა!

ეს გაზაფხულიც მოვიდა, მარტი, აპრილი, მაისი,

ადე, ეთერო, გამამყე, შენ მამირჩინე ძმა ისი.

ავიღებ ბარსა, ნიჩაბსა, დავხვეტავ გზასა ხვინჭასა,

ზედ მარმარილოს დაგიფენ, ფეხი არ დაჰცე ქვიშასა!

ისეთს სასახლეს აგიგებ, სულ მარმარილოს ქვისასა,

შიგა-შიგ ფიცარს ჩაუყრი აბანოურის ხისასა,

წინ საჩრდილობელს მოვიყვან მაღალსა ალვის ხისასა,

ზედ ყაჭ-აბრეშუმს გადმოვფენ, საჩრდილობელსა მზისასა,

შიგ ხალიჩეებს დაგიფენ, ნაქსოვსა ფერადისასა!

ეთერი გაჰყვა. ნეტავი ჩემის ნახვით კი მოგირჩეს ძმა და როგორ არ წამოვალო. წავიდნენ და მივიდნენ აბესალომის კარსა. ქალმა რო ბანზედ შედგა ფეხი, აბესალომი სულს ებძოდა, იცნო კიდე ეთერის ფეხის ხმა, წამოიწია და დაიძახა:

ეთერი ბანზე შემოდგა, ბანი და კარი შაინძრა.

ბანიდამ ჩამაიხედა, სულში ნათელი ჩამიდგა!

წამწამსა და წამწამ შუა ბაღი გამიშენებია,

ეთერის მობძანებისთვის მადლი მომიხსენებია!

ეთერი ტყვილა გარჯილა, ვარ საიქიოს მავალი.

უფალსა უბრძანებია გზა ვიწრო, მარტოდ სავალი.

მოვიდა მარეხი და ახარა აბესალომს:

ძმაო, მოვიდა ეთერი, თუ თვალებში გაქვს ნათელი!

აბესალომმა უთხრა:

თუ მოვა, აქაც შემოვა, ცოტა აქვს შემოსავალი.

ეთერსა ცხენი არ უნდა, არსად არ არის წამსვლელი.

უპასუხა ეთერმა. ჩავიდა ეთერი. კარებთან რო მივიდა, ყმაწვილი გადაბრუნდა, პირი კედლისაკენა ქნა, მივიდა ეთერი და უთხრა:

შენ ყმაწვილო, ბესიაო, პირი კედელს გიქნიაო,

გადმობრუნდი, გენაცვალე, ჩემი არა ბრალიაო!

გადმობრუნდა აბესალომი და იმ წამს სული დალია. ეთერიც მივიდა და დაეკონა.

აბესალომის დანაო, ჯიბეს მიდევხარ განაო,

ამოგიღებ და დაგიცემ მარჯვენას* ძუძუსთანაო.

პირი ჩემკენ, ტარი შენკენ, მეც დაგაკვდები თანაო.

ერთადამც დავიხოცებით, ერთადამც დაგვმარხვიანო,

გზის ძირსამც დაგვაღირებენ, გზის თავსამც დაგვმარხვიანო,

მიწასამც მოგვაღირებენ, ფოთოლთამც მოგვაყრიანო!

თავს ვარდი ამოსულიყვეს, დილის ნიავი ჰშლიდესო, ზედ მოდიოდნენ ჩიტები,

ბუდობდნენ, ბარტყებს ზრდიდესო, ზედ ნარი ამოსულიყოს,

ვირი საძოვრად ვიდესო. ფეხთითა წყარომც გამოვა, შიგ ოქროს თასი ვიდესო,

ყველა მუშა და მაშვრალი, ყველა ჩვენ დაგვნატრიდესო!

დაჰლევდეს ამვლელ-ჩამვლელი, შენდობას შეუთვლიდესო:

რა კარგნი რამ დახოცილან, ისევამც ადგებიანო!

წამომდგარა ეშმაკი და უთქვამს:

აღდგომა წესი არ არის, სულითამც ცხონდებიანო!

აბესალომ და ეთერი

ღმერთმა შეჰყარა ერთფერი!

მოვიდა მურმანი, ნახა ეთერისა და აბესალომის საფლავი, გაითხარა საფლავი და ისიც იმათ შუაში ჩაწვა. იმაზედ ნარი ამოვიდა, აბესალომზედ და ეთერზედ - ვარდი და ია. გადაიხრებიან ვარდი და ია ერთმანეთის მოსახვევად, მაგრამ ეკალი სდგას და უშლის. მურმანის ფეხთით ლეკვები ამოძვრებიან ხოლმე და დილა-საღამოს ყმუვიან...

ჭირი იქა, ლხინი აქა, ქატო იქა, ფქვილი აქა.

კარგი სიტყვა, კარგი მთქმელი, კარგი ღვინო, კარგი მსმელი!

4. ამბავი აბესალომით იწყება

(¹15, კახეთი)

აბესალომი მეფე იყო. ამან სიზმრით ნახა მშვენიერი ქალი და სახელიც უთხრეს, ეთერი ჰქვიანო. გამოიღვიძა თუ არა, იმ სურათის ხატი ჩაიდო უბეში და მთელი წელიწადი ძებნას შეუდგა. დიდი წვალებისა და ძებნის შემდეგ აბესალომმა იპოვა ეთერი ერთი სოფლის ბოლოს წყლისა პირსა. იმ წყლის პირზე ხუთი-ექვსი ქალი ბატებს აძუებდნენ და ამათ შორის იყო ეთერიც. აბესალომს ელდა ეცა ეთერის სილამაზისაგან და მაშინვე სურათი ამოიღო უბიდგან, დახედა სურათს, ქალსაც შეხედა და მერე ჰკითხა: რა გქვიან სახელათაო. ქალმაც უთხრა, ეთერიო. აბესალომმა სთქვა:

ჰა, ეთერო, ბროლის ყელი, ოქროს სალტათ მოხუშრული.

ჰა, ეთერო, ცხენ-ჯორები, აფხაზურებ დაკაზმული.

ჰა, ეთერო, ხელმანდილი, ბოლო ჭრელი, გაქარგული!

თქვა ეთერმა:

არცა მინდა ბროლის ყელი, ოქროს სალტათ მოხუშრული.

არცა მინდა ცხენ-ჯორები, აფხაზურებ დაკაზმული.

არცა მინდა ხელმანდილი, ბოლო ჭრელი, გაქარგული.

თქვა ეთერმა:

შენ დიდი ხარ, დიდებული, დედ - მამითა ხარ ქებული.

შენ შენი ქნა და წახვიდე, გამიშვა წყალწაღებული.

(ჭკვიანი იყო ქალი: ქალწულობა რახან მოეშლებოდა, რაღა გამოვიდოდა!). თქვა აბესალომმა:

ეთერო, შენსა ღალატსა რა კაცი შეუდგებისო.

ზეიდან ღმერთი ცეცხლსა ჰყრის (ფიცს აძლევს), ქვეშ აბესალომ დგასაო.

გაჭენებულსა ცხენსა აბჟანდა ჩამოუწყდესო.

ამოღებული მახვილი ვადაში გადაუტყდესო.

ეთერი მიენდო ფიცს. აბესალომმა ჩააცვა, დაახურა და წაიყვანა შინ. ქორწილის თადარიგს შეუდგა. ქალი მეფურად მორთო და დანიშნულ დღეს გადიხადა ქორწილი. აბესალომს ერთი ვეზირი ჰყავდა, სახელათ მურვანი ერქვა. ამან რო ეთერი დაინახა, გულში ცეცხლი მოეკიდა, გაგიჟებული გავარდა გარეთ, ეშმაკს ხელი დაუჭირა და უთხრა: ჩემი სული შენთვის მომიცია, ოღონდ ეთერი ჩემი იყოსო. ეშმაკმა ერთი მუჭა მიწა მისცა. ეს მიწა ეთერს შეაყარეო და ბუგრი დაეხვევაო. მაშინ ხელში რო მოიგდებ, თორმეტი ხელი ტანისამოსი გამოუცვალე და ისევ ის ეთერი იქნებაო. მურვანმა შეაყარა ის მიწა და ეთერს დაეხვია საშინელი ბუგრი. აბესალომი ხელსახოცით მოსწმენდდა ხოლმე სახეს და კოცნიდა, მაგრამ ტილი ისევ ეხვევოდა ხოლმე მთელ სახეზე და ტანზე. ეთერის მულები გაბეზრდნენ. წადგა დიდი და უთხრა აბესალომს: რათ გინდოდა ტილიანი და მატლიანი რო მოგვგვარეო. ქვეყანაზე განა ქალი გაწყვეტილიყო, შენ ვინ დაგრიდებდა ქალსაო. განრისხდა ეს უფროსი მეფის დაი, მოაგლიჯა ეთერს გვირგვინი, გადისროლა კუთხეში და დაიძახა:

ვის გინდათ ქალი ეთერი, ახალთავგვირგვინოსანი?

წადგა მურვანი, წაუჩოქა:

მე მინდა ქალი ეთერი, თუ ბატონი არ მიწყრება.

ეთერი გაატანეს მურვანს და მურვანმა გამოუცვალა თორმეტი ხელი ტანისამოსი და მშვენიერი ეთერი ისევ ისე მშვენობდა. ჯარიანობა ასტყდა. აბესალომმა დაიბარა მურვანი და უთხრა: აბა, უნდა ჯარს გაჰყვეო და თანაც ჰკითხა:

მურვან, მურვან, შენსა მზესა, შენი ცოლი რა რიგია?

მურვან უთხრა:

რას ჰკითხულობ, ცათ მაღალო, ცოლის ქება აუგია.

შენც ხომ იცი ბროლის ციხე, როგორ ცამდი მაღალია.

შიგა ზის ქალი ეთერი, ყელიც მოუღერებია.

ყაჭს ართამს და აბრეშუმსა, იგინი ხელთ აუღია.

დედამთილი პირს უკეთებს, მული პირის ფარეშია.

ცხრა მაზლი თავს ახვევია, შელესილი აფხაზია.

მამამთილი კარსა უწევს, გველეშაპის მყლაპავია.

შვიდი წლის სარჩო შიგა აქვს, შეშა და მკვარი ბევრია.

მურვანმა ამის გათავებაც ვერ მოასწრო, რო აბესალომს ელდა ეცა, დამბლათ დაეცა და ლოგინათ ჩავარდა. დიდხანს იტანჯა მეფე და სიკვდილის დღეს რო მიაღწია, დიდ დას დაუძახა და უთხრა: წადი, ეთერს დაუძახე, ნუ მომკლავ იმის უნახავათაო. დიდი და წავიდა და ნახა ეთერი ბაგაში მჯდომიარე და უთხრა:

აგერ მოვიდა ზაფხული, თვალმშვენიერი მაისი,

ეთერო, შენის ნახვითა შენ გამიცოცხლე ძმა ისი.

ეთერმა მიუგო:

რას მოხვალ, რას მოსისინობ ენკენისთვის გველივითა.

თვალი ძერ - ყორეს* მიგიგავს, პირი მომტვრეულ ჭურსა.

მომხადე ოქროს გვირგვინი, წყალ მიე მდინარესა.

შენი ჩიქილა დავხურე შენ გვერდით მწოლიარესა!

აბესალომმა დახედა, რო და ცარიელი მოვიდა. ახლა უნცროს დას შეეხვეწა: შენ გენაცვალე, დაო, ახლა შენ წადი. იქნებ შენ დაგიჯეროსო. უმცროსი და მივიდა და უთხრა ეთერს:

აგერ მოვიდა ზაფხული, თვალმშვენიერი მაისი.

ეთერო შენის ნახვითა შენ გამიცოცხლე ძმა ისი.

ეთერმა ხმა არ გასცა. მერე აბესალომის დამ მოიმდაბლა თავი და უთხრა:

მე პატარა გამომგზავნეს, მოვალ პარკის ცერცვივითა.

გავიხდი ზარი - ზარბაფსა, ჩავიცვამ ბამბაობასა.

ეთერმა კიდევ ხმა არ გასცა და ქალმა იფიქრა, ერთს კიდევ ვეტყვიო.

ხელში დავიჭერ სურასა, ვინაც წინ შემოგეყრება, ეთერო,

ვეტყვი შვილსა და ძმობასა.

ქვეშ მარმარილოს დაგიგებ, ფეხმა არ გიკრას ქვიშასა.

ასრე წადი, ეთერო, ასრე მოდი, როგორც ძმა იყოს დისასა.

ეთერო, შენი ნახვითა შენ გამიცოცხლე ძმა ისი.

მაშინ ცეცხლი მოეკიდა ეთერს, თავი ვეღარ შეიმაგრა ბოროტისაგან და გამოუდგა. ეთერი დარბაზს შემოდგა, დაძრა ფიცარი - ყავარი!

აბესალომმა სთქვა:

ეთერს აქ გარჯისათვის ცხენი მიართვით ნაღარი*,

უკან რო კვიცი მისდევდეს, გავასქელი და მაღალი.

შემოვიდა ეთერი აბესალომთან და უთხრა ეთერმა:

აბესლომ, ბესიაო, ჯავრი ვისთვის გიქნიაო,

გადმობრუნდი, შემომხდე, ჯავრი მისთვის გიქნიაო.

აბესალომს ხმა ჩაუწყდა და მაშინ გაშტერებულმა ეთერმა წამოიძახა:

აბესალომის დანაო, უბეს მიდევხარ განაო,

ამოიღე და დაიკარ მარჯვენა ძუძუსთანაო!

აბესლომი და ეთერი ერთ დღესაც დაიხოცებიან.

ფეხქვეშა წყარო გამოდის, გზათა მავალნი სმიანო,

თავქვეშა ვარდი ამოვა, დილის ნიავი შლიანო.

მურვანი რო დაბრუნდა ბრძოლისაგან, ნახა, რომ ეთერი და მეფე ერთად დახოცილან და ერთად ერთ საფლავში დაუმარხავთ, ადგა, თითონაც გაითხარა საფლავი და ცოცხალ-ცოცხალი ჩაწვა იმათ შუა.ახლა დღესაც ამათ საფლავზე მარჯვნივ-მარცხნივ ვარდი ამოდის და უნდათ, რომ ერთმანეთს გადაეხვივნენ, მაგრამ შუაზე ეკალი ამოდის მურვანის საფლავზე და არ უშვებს, რომ ეს ვარდები ერთმანეთს ჩაეკონონ.

ლექსითი ვარიანტებისგან შედგენილი ტექსტი

მაღლა მთაზედა წყარო სდის, ნარინჯი ფერად გადმოდის, შიგა ზის ქალი ეთერი, მუშკ-ამ[ბ]რის სული ამოზდის.

აბესალომ და ეთერი ღმერთმა შეჰყარა ერთფერი! - “ეთერო, დაბლა ჩამოდი, მანდ რას უზიხარ ხესაო,

ჩამოდი, ცოლად გამომყევ, მანდ ნუ იღერებ ყელსაო”. - “შენ დიდი ხარ, დიდებული, დიდი დედ - მამით ქებული;

ვარ ობოლი, ობლიშვილი, ობლობისგან დაჩაგრული. ვაი თუ ბოლოს მიღალატო, გამიშო წყალწაღებული!”

- “ეთერო, შენსა ღალატსა ღვთის მეტი ვინ შეუდგება? ომში ხმალდახმალ შესულსა ვადაშიც გადაუტყდება

და ცხენსა გამალებულსა უზანგიც ჩამოუწყდება, წყალი უწყლოსა ალაგსა, წყარონიც ამოუშრება,

შვიდი წლის სავალსა გზაზე საგძალი წამოუწყდება!” აბესალომ ქორწილი ქნა, დაბძანდა ოქროს ტახტზედა,

საყმო სულ დაიპატიჟა, არ მოვა სათვალავზედა. - “სად არის ჩემი მურმანი, რომ აქ არ გვიზის ტახტზედა?”

გადიპატიჟეს, დაისვეს ოქროს ხალიჩის პირზედა. მურმანმა ქალსა შეხედა, ჟრჟოლა მოუვა ტანზედა:

- “ვინ არის კაცი ისეთი, ეს შეაძულოს წამზედა!” წამოდგა პილწი ეშმაკი იმავ ქართულის თქმაზედა:

- “მურმანო, სული მე მამე, მე შევაძულებ წამზედა”. აიღო, სული მას მისცა, იმავ ქართულის თქმაზედა.

[ვიცი, რათ ქშინავ, მურმანო, რა ცეცხლიცა გჭირს გულსაო. ყველაფერს მე მოგიხერხებ, თუ მომცემ დედის სულსაო].

ეთერს ფეტვი შეაყარა, ბირნა* შეზდინდა ტანზედა, ხამსა და ხამსა უცვლიან, ბირნა ავიდა თავზედა.

ორშაბათ დილა გათენდა, აბესალომ დგას კარზედა, გამოიყვანა ეთერი, დაისო მუხლის თავზედა:

- “შაფათ შეყრილნი მიჯნურნი ორშაბათ გავიყარენით, ვისაც რომ შეყრა გეწყინათ, გავყრილვართ, გაიხარენით.

ვის გინდათ ქალი ეთერი, თეთრ ქორივით მწყაზარია?” მურმანმა ჩოქით სალამი: - “ბატონო ქალი მე მამე,

ჩემზე ერთგული ყმა შენა არა გყავს მთელ თემშია”. [- “ვის გინდათ ქალი ეთერი, ოქროს თავგვირგვინოსანი?”

- “მურმანს უბოძე ეთერი, შენი ერთგული ყმა არი”]. აიღო, ქალი მას მისცა იმავ ქართულის თქმაზეა.

წაიყვანა და იქ დასვა, სად ბროლის ციხე ცამდეა. ორი კვირა გამოვიდა, აბესალომ გაბძანდება:

- “რას ამივლი, რას ჩამივლი მაგ თუხარეკის ცხენითა! შენ თუ ჩემ ფიცს გადაურჩი, ქორწილი ქენი რთველითა.”

- “შე აბესალომ ბატონო, რა წუნი ნახე ჩემშია, რად გამიწბილე მაყრები უცხოს თემ-ქვეყანაშია,

ზეცით მოსული გვირგვინი გარიე ჩალა - მტვერშია!”

ეთერი:

- “რას ამბობ, ძმაო, რას ამბობ, რა ფილასოფობ ენითა, ცითგან მოსული გვირგვინი, ვინ აგაცალა ხელითა?

- აქამდე გულით გიყვარდი, ახლა დამიწყე ძულება, ნეტავი შემატყობინა, ვინ შეგიცვალა გუნება?”

- “მურმან, მურმან, შენსა მზესა, შენი ცოლი რა რიგია?!” - “რას კითხულობ, ცათა სწორო, ცოლის ქება აუგია!

შენც გინახამ ბროლის ციხე, როგორ ცამდინ მაღალია. შიგა ზის ქალი ეთერი, ყელი მოუღერებია.

ყელი - გრძელი, წელი - წვრილი, თეძოს თავი დაბალია. შუბლი ბრტყელი, პირი ბადრი, საფერთქელი მწყაზარია.

ყაჭსა ართამს, აბრაშუმსა, იგი ხელით აუგია. ცხრანი მულნი წინ უსხედან, მისი პირის ფარეშია.

დედამთილი უკან უზის, ოქროს დალალის მწნელია. ცხრანი მაზლნი კარს უდგანან, დალესილი ალმასია,

მამამთილი ერდოს ადგა, გველეშაპის მყლაპავია, მაზლისწული ნადირობს და ნადირების მამტანია”.

- “მურმან, წადი სანადიროთ, შველი მოკალ, ჯეირანი!” მურმანი გულში შეფიქრდა: - “ჩემთან ფარსაგნი არ არი!”

- “ამაღამდელო ღამეო, ნუ გათენდები მალეო! მახვიე ბროლისა მკერდსა, ვეღარ ვიშოვნი ხვალეო!”

- “შემიხვიე, ქალო ეთერ, ძუძუ-მკერდსა ბროლისასა, ხვალე ლაშქარს უნდა გავყვე, დიდსა ინდუეთისასა.

გადადიან გალავანსა, ორღობეთა ფიჩხისათა, გადადიან, გადაჰყრიან ნამტვრევებსა ლოდისებსა.

ვინც იქ წავა, ვეღარც მოვა, ვაი დედას ბიჭისასა! ჩაგვიხოცენ ყმაწვილებსა, უჩვევლებსა ომისებსა”.

- “სამი წელია, შერელომ, არ ვიცი თავის დადება. მოხვალ და მაშინ შეგიხვევ, მინდა ავ-კარგის გაგება”.

- “შენი ბრალია, ეთერო, მზის ქონით გრილში ბერება, შენ ამიკრძალე ის წესი, რაც ცოლ - ქმართ შეეფერება”.

- “მაპატივე, შერელომო, ჯერ სხვას მივეც დიდი აღთქმა. გვიღალატე წამლებითა, ღმერთმა გთხოვოს ჩემი წართმა.

წუთისოფელ დამიმწარე, საბნელოში ვზივარ რათა?” - “დილაზე ქვევით მგზავნიან, ჭალასა ილინგთისასა.

ორ კიბესა ჩავლა უნდა, საშიშარსა ლეკისასა, კოჯორის მთას მოვლა უნდა, მოსარბენსა ორბისასა,

იქ რო ქვას გამოისვრიან, მონაგერსა ლომისასა, მომარტყმენ, თავს გამიტეხენ, თავს ამ სპილოსა ძვლისასა.

ნურც შეიხვევ ავსა კაცსა, ნურცა ავის გვარისასა, ნურცარა შეხვალ დისასა, ნურცარა მეზობლისასა.

თუ შეხვალ მეზობლისასა, როგორც და იყვეს ძმისასა. დავაგდებ ჩარდახობასა, ჩამოვალ დარბაზობასა,

გავიხდი ატლასობასა და ჩავიცომ ბამბ[ა]ობასა, ხელსა მაშრაფას დავიჭერ, ზურგთ ავიკიდებ კოკასა”.

- “მარი, მიდექ, დედამთილო, ნუღარ მთაფლავ ენითაო, თავ[ს] გვირგვინი შენ მომხადე, სხვას დაადგი ხელითაო”.

- “ეთერო, შემოვიარე იმ შენის ციხის არესა, გადმოვიხედე, ავტირდი, ლოგინი გიგავ მთვარესა!

ეს გაზაფხულიც მოვიდა: მარტი, აპრილი, მაისი. ადე, ეთერო, გამამყე, შენ მამირჩინე ძმა ისი.

[ეთერო, შენის ნახვითა, თუ გამიცოცხლო ძმა ისი]. ავიღებ ბარსა, ნიჩაბსა, დავხვეტავ გზასა ხვინჭასა,

ზედ მარმარილოს დაგიფენ, ფეხი არ დასცე ქვიშასა. ისეთ სასახლეს აგიგებ, სულ მარმარილოს ქვისასა,

შიგა-შიგ ფიცარს ჩაუყრი, აბანოურის ხისასა, წინ საჩრდილობელს მოვიყვან, მაღალსა ალვის ხისასა,

[კარზე დაგიდგამ ალვის ხეს, საჩრდილობელსა მზისასა, ზედ ოქროს შუშას დავკიდამ სასმელად ვარდის წყლისასა],

ზედ ყაჭ-აბრეშუმს გადმოვფენ, საჩრდილობელსა მზისასა, შიგ ხალიჩეებს დაგიფენ, ნაქსოვსა ფერადისასა”.

- “ადექი, შუქურ - მასკვლაო, ეთერსა კარსა უარე, თუ გკითხოს ჩემი ამბავი, უარ და უარ, უამბე.

რათ არ ნახამ შენ დარბაზსა, თემირხანის აგებულსა, ქამხა - ატლასს რათ არ ნახამ, ინდუეთით მოტანულსა?

აბესალომ რათ არ ნახამ, შენგნით დამწვარ-დადაგულსა?” - “არა ვნახამ ჩემსა დარბაზს, თემურხანის აგებულსა,

არცა ქამხა-ატლასს ვნახამ, ინდუეთით მოტანულსა, არცა აბესალომს ვნახამ, ეშმაკების წაღებულსა!

მარეხ - ქალო, გამეცალე, ნუ შემფიხვლი ენითაო, თავს აიხადა გვირგვინი, ყმას დახურა ხელითაო.”

ერდოს ეთერი შემოდგა, ფიცარი შეძრა, ყავარი. - “ეთერი ტყვილათ გარჯილა, ვარ საიქიოს მავალი,

უფალსა უბრძანებია გზაწვრილი, მარტო სავალი. გარშემო ბევრი მასხედან, ეპისკოპოზი მრავალი.

ეთერსა ცხენი უბოძეთ, გავასქელი და მაღალი, მას უკან კვიცი მისდევდეს, ტანად დაბალი, საღარი.”

- “ეთერსა ცხენი რათ უნდა, არსად არ არი მავალი... აბესალომ და ეთერი ღმერთმა შეგვყარა ერთფერი.

ერთგანა დავიხოცებით, ერთგანა დაგვმარხიანო, გზის თავში დაგვაღირებენ, გზის ძირში დაგვმარხიანო,

მოგვაღირებენ, ფოთოლთამც მოგვაყრიანო. ფეხზედაც ია ამოვა, დილის ნიავნი შლიანო,

ფეხთითა წყარო გამოვა, შიგ ოქროს თასი დგიანო. ყველა მუშა და მაშვრალი სულ ჩვენა დაგვნატრიანო,

გამვლელი და გამომვლელი შენდობას გვეტყოდიანო. ფეხქვეშა წყარო გამოდის, გზათა მავალნი სმიანო,

თავქვეშა ვარდი ამოვა, დილის ნიავი შლიანო. შენ, ჩემი მოყვრის დანაო, ჯიბეს მიდევხარ განაო,

ამოვიღებ და დავიცემ მარჯვენა ძუძუსთანაო”. [აბესალომის დანაო, ჯიბეს მიდევხარ თანაო,

ამოვიღებ და დავიცემ მარჯვენა ძუძუსთანაო]. ერთადამც დავიხოცებით, ერთადამც დაგვმარხიანო,

გზის ძირსაც დაგვაღირებენ, გზის თავსაც დაგვმარხიანო. წყარონი გადმოსკდენიან, შიგ ვერცხლის თასი დგიანო,

ამდინარ-ჩამომდინარი სმიან და გვლოცავდიანო: ეს რა კარგნი დახოცილან, ისევეც ადგებიანო!

ჩვენზეცა მოვლენ იანი, დილის ნიავი შლიანო. მურმანზეც მოვლენ ეკლები, ვირნი საკორტნად დიანო”.

რა მშვენივრები სვენიან, ისევამც აღდგებიანო! აღდგომა წესი არ არის, სულითამც ცხონდებიანო.

ომაზ ჩხეიძის ნახატი